علائم زخم پای دیابتی و روش‌های درمان آن

زخم پای دیابتی یکی از عوارض جدی دیابت کنترل نشده است که به دلیل نوروپاتی و استفاده از کفش‌های نامناسب رخ می‌دهد. درمان‌های مختلفی همچون استفاده از کفش‌های طبی مناسب، انواع پمادها، پانسمان‌های ترمیم کننده و دبریدمان برای کنترل و جلوگیری از عمیق‌تر شدن زخم وجود دارند. در صورت درمان نکردن، زخم پای دیابتی ممکن است عفونت کند و یا نکروز بافتی صورت بگیرد که در این موارد، اگر تجویز آنتی‌بوتیک‌ موثر نباشد، جراحی قطع عضو آسیب‌دیده جهت جلوگیری از تکثیر زخم، انجام می‌پذیرد. البته به خاطر داشته باشید که پیشگیری بهتر از درمان است و اولین گام برای جلوگیری از ایجاد زخم پای دیابتی، کنترل قندخون، استفاده از کفش‌های مناسب و ترک سیگار است. در نهایت رعایت دستورالعمل‌های مراقبتی و استفاده از کفش‌ها یا کفی‌های طبی مناسب بهترین راه برای مقابله با این عارضه هستند.

زخم پای دیابتی چیست؟

زخم پای دیابتی نوعی زخم باز است که به دلیل جریان خون ضعیف یا نبود حس به خاطر آسیب عصبی ناشی از افزایش سطح قند خون ایجاد می‌شود. به علاوه، افراد دارای بیماری دیابت ممکن است از بیماری عروق انتهایی بدن هم رنج ببرند که این بیماری منجر به کاهش جریان خون می‌شود و این مشکل پاها را نسبت به زخم آسیب‌پذیر می‌کند. معمولاً هم زیر انگشت شست پا و نواحی اطراف آن ایجاد می‌شوند.

زخم پای دیابتی چطور ایجاد می‌شود؟

زخم پای دیابتی می‌تواند به خاطر چند دلیل ایجاد شود. سطح بالای قند خون می‌تواند باعث آسیب به عصب شود که به آن نوروپاتی دیابتی می‌گویند. عدم کنترل سطح قند خون به عصب‌ها آسیب وارد کرده و در توانایی آن‌ها در ارسال سیگنال اختلال ایجاد می‌کند که منجر به نوروپاتی دیابتی می‌شود. نوروپاتی دیابتی نتیجه ایسکمی‌ عصب به خاطر بیماری ریزعروقی، اثرات مستقیم ازدیاد قند خون روی نورون‌ها و تغییرات متابولیکی درون‌ سلولی است که کارکرد عصب را مختل می‌کنند.

جریان خون ضعیف دلیل مهم دیگر عارضه زخم پای دیابتی است. افراد دیابتی ممکن است دچار بیماری شریان محیطی (PAD) شوند که باعث تنگ شدن شریان می‌شود؛ در نتیجه کاهش جریان خون، ترمیم و بهبود زخم پای دیابتی را مشکل می‌سازد.

نوروپاتی دیابتی باعث می‌شود که حس فشار و درد را از دست بدهید. این مسئله شاید منجر به بی‌حس‌ شدن عضو شده و شاید متوجه تاول، زخم یا بریدگی نشوید. زخم‌هایی که نادیده گرفته می‌شوند شانس عفونت دارند.

وقتی که حس درد در فرد تضعیف شد، بریدگی یا زخم عفونی روی پا صرفاً زمانی توجه فرد را به خود جلب می‌کند که اندازه آن به شدت بزرگتر شده و فرآیند ترمیم زخم هم کندتر می‌شود.

چرا زخم پای دیابتی خطرناک است؟

متأسفانه، وقتی دیابت دارید، حتی زخم‌های به ظاهر خفیف پا ممکن است خیلی سریع عفونی شده و اگر متوجه آن نشوید و فوراً اقدام نکنید از کنترل خارج شود. هر چقدر که زخم بیشتر باز بماند، شانس عفونت هم بالاتر می‌رود. دلیلش این است که همان مشکلات جریان خون که ترمیم زخم را کند می‌کنند، توانایی بدن شما برای مقابله با میکروب‌ها را هم کاهش می‌دهند.

اگر عفونت همین‌طور بدتر شود و در بدن پخش شود، شاید به نقطه‌ای برسید که مجبور شوید پایتان را قطع کنید تا از پیشرفت بیماری جلوگیری کنید و جان خودتان را نجات دهید. در نهایت هم قطع پا، عفونت و ناتوانی بیمار همگی به اضطراب و کاهش کیفیت زندگی دامن می‌زنند.

علائم زخم پای دیابتی

در طول مراقبت‌های روزانه از پا، به علائم هشداردهنده اولیه‌ای که شاید نشان‌دهنده زخم پا باشند دقت بفرمایید. ناحیه دچار مشکل شاید به صورت زیر باشد:

• قرمز
• حساس به لمس
• ورم کرده
• گاهاً زخم پا به صورت تاول یا میخچه
• درد یا ناراحتی مزمن در پاها
• حساسیت و تغییر رنگ پوست
• ناخن پا که به درون انگشت رفته
• برهم ریختگی ظاهر پاها مثل پینه
• از دست‌دادن حس در پاها

تشخیص

پزشک معمولاً می‌تواند زخم پای دیابتی را با انجام معاینه کامل و بررسی دقیق علائم مربوطه و شرح حال بیمار تشخیص دهد. معاینه فیزیکی شامل بررسی قوت عضلانی و شکل آن، رفلکس‌های تاندون و حساسیت به لمس می‌شود. همچنین معاینه جامع و کامل پا شامل بررسی زخم‌های پا، پوست ترک‌خورده و تاول می‌شود.

• شاخص قوزک بازویی (ABI) نوعی آزمایش است که برای شناسایی نسبت فشار خون در قوزک پا به فشار خون در قسمت بالایی بازو (شریان بازویی) استفاده می‌شود. در مقایسه با بازو، فشار خون کمتر در پا (کمتر از 0.9) می‌تواند نشان‌دهنده انسداد شریانی باشد که خون را به پاها می‌رساند.
• تعیین سطح اکسیژن خون برای ارزیابی کفایت اکسیژن است که اساساً برای فرآیند ترمیم زخم ضروری است. وضعیت اکسیژن‌رسانی به زخم المانی کلیدی در امکان عفونت زخم و پیامدهای بهبود زخم است.
• سونوگرافی داپلر برای ارزیابی گردش خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقعی آزمایشی است که از امواج صوتی فرکانس بالا برای سنجش میزان جریان خون از درون شریان‌ها و وریدها و معمولاً آن‌هایی که خون را به دست‌ها و پاها می‌رسانند استفاده می‌کند. بررسی‌های جریان عروقی می‌توانند جریان غیرطبیعی در عروق خونی رساننده خون به پاها را شناسایی کنند.
• آنژیوگرام سی‌تی با کنتراست نوعی آزمایش است که از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر جزئی از عروق خونی استفاده می‌کند تا انسداد عروق و نواحی دچار انسداد را شناسایی کند.

آیا زخم پای دیابتی قابل درمان است؟

بله، زخم پای دیابتی به کمک یک رویکرد جامع قابل درمان است. هدف اصلی شما در درمان زخم پا ترمیم‌ شدن هرچه سریع‌تر زخم است. پزشکتان اول باید مطمئن شود که شما بیماری دیابتتان را کاملاً کنترل کرده اید. سپس طرح درمان‌های شخصی‌سازی شده که معمولاً همکاری چند متخصص را می‌طلبد می‌تواند به ترمیم موفق و بهبود کیفیت زندگی افرادی که دچار زخم پای دیابتی هستند کمک کند. برخی از اصلی‌ترین روش‌های درمان زخم پای دیابتی عبارتند از:

ترمیم زخم مرطوب

ترمیم زخم مرطوب روشی نوین در درمان زخم پای دیابتی است. به جای پانسمان‌های خشک، از یک سری پانسمان مرطوب خاص مانند هیدروژل و کف در این روش استفاده می‌شود. این پانسمان‌ها نوعی تعادل رطوبتی ایده‌آل را فراهم می‌کنند و به مهاجرت سلول‌ها و شکل‌گیری عروق خونی جدید کمک می‌کنند. این پانسمان‌ها زخم را تمیز نگه می‌دارند، فرد را در برابر عفونت محافظت می‌کنند و با عدم شکل‌گیری پوست زخم یا دلمه به ترمیم زخم کمک می‌کنند. این رویکرد همینطور درد را حین تعویض پانسمان کاهش می‌دهد که به بسته‌ شدن موثر زخم کمک می‌کند.

پماد و آنتی‌بیوتیک

عفونت یکی از اصلی‌ترین خطراتی‌ است که انواع زخم‌ها، خصوصا زخم پای دیابتی را تهدید می‌کند. عفونت یک عامل خطرناک محسوب می‌شود و در صورت بروز باید به سرعت درمان شود. پزشک برای درمان این عفونت پماد و یا آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی تجویز خواهد نمود:

• کلوتریمازول یکی از موثرترین پمادها برای پیشگیری و درمان عفونت‌های زخم پای دیابتی است. کلوتریمازول به گروهی از داروها به نام ایمیدازول‌ها تعلق دارد. این پماد ضدقارچ با توقف رشد قارچ‌های عامل عفونت به درمان عفونت کمک می‌کند.
• سولفازیازین نقره نوعی آنتی‌بیوتیک موضعی است که نمی‌گذارد زخم‌های باز دچار عفونت شوند. این دارو رشد باکتری‌های موجود در زخم را متوقف می‌کند و نمی‌گذارد باکتری‌ها به بافت‌های پوستی اطراف یا به خون سرایت کنند و به این ترتیب شانس ریسک عفونت‌های جدی خون (سپسیس) را کاهش می‌دهد.
• کادکسومر ید هم پماد عالی دیگری است که برای پانسمان زخم پای دیابتی تجویز می‌شود. کادکسومر عملکردهای ضدعفونی و ضدمیکروبی دارد. پماد کادکسومر ید ترمیم زخم سریع‌تر و سالم‌تری را با از بین بردن زائد‌ه‌ها و سلول‌های پوستی عفونی‌ شده داخل و حول زخم فراهم می‌کند.
• آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی؛ داروهایی مثل سفالکسین، دیکلوگزاسیلین و آموکسی‌سیلین گزینه‌های موثری هستند. اگر پزشک مشکوک به عفونت MRSA شود، آن‌گاه کلیندامایسین، تریمتوپریم – سولفامتوکسازول، ماینوسیکلین، یا لینزولید را تجویز خواهد کرد.

بریس

برای ترمیم بهتر، فشار باید از روی زخم‌ها و خصوصاً آن‌هایی که در زیر پا شکل گرفته‌اند برداشته شود. شاید بیماران لازم باشد تا نوعی کفش خاص یا بریس بپوشند یا از ویلچر و عصا استفاده کنند. این ابزارها به کاهش فشار و تحریک ناحیه زخم کمک کرده و همینطور فرآیند ترمیم را هم تسریع می‌کنند. بریس وزن را به طور مساوی روی ناحیه دچار بیماری توزیع کرده و فشار اضافی را از روی زخم برمی‌دارد.

کفش و کفی طبی

انتخاب کفش‌های مناسب برای بیماران دیابتی و افرادی که دچار زخم‌ شده‌اند بسیار حائز اهمیت است. در مراحل اولیه زخم پای دیابتی، استفاده از کفش مناسب برای بیمار ضروری خواهد بود. کفش‌های بیماران دیابتی بایستی پنجه‌های پهنی داشته باشند که پا کاملا در آن راحت باشد، از موادی ساخته شده باشد که نرم بوده و هوا در آن جریان داشته باشد. همچنین کفی کفش‌ها باید نرم و طبی باشد تا فشار مضاعفی بر پاها وارد نشود.

در کلینیک توانبخشی امید، ما با اسکن سه بعدی کف پا و دستگاه‌های طراحی، کفی‌ و کفش‌های مخصوص بیماران دیابتی را طراحی می‌نماییم و در اختیار همراهان عزیز قرار می‌دهیم. این کفی‌ها به طور اختصاصی برای هر فرد و مطابق با استانداردهای بدنی او طراحی شده است تا کمترین فشار به پاها وارد شود.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی پس از زخم پای دیابتی روی بازسازی تحرک و توان فرد تمرکز می‌کند. این درمان با کاهش التهاب و بهبود حرکت مفصل شروع شده و تا تقویت عضلات و آموزش دوباره راه‌ رفتن به بیمار پیش می‌رود. فیزیوتراپ‌ها همینطور به آموزش مراقبت از پا، کفش مناسب و تمارین پیشگیری کننده از زخم در آینده می‌پردازند. این رویکرد شخصی‌سازی‌ شده به ریکاوری فرد کمک می‌کند، کارکرد وی را ارتقا می‌دهد و ریسک بازگشت بیماری را هم کم می‌کند.

تحریک الکتریکی TENS

تحریک الکتریکی یک روش درمانی است که با فرستادن پالس‌های الکتریکی به محل آسیب دیده و با افزایش گردش خون در آن ناحیه، زخم را بهبود می‌بخشد. در ترمیم و بهبود زخم‌ پای دیابتی، تحریک الکتریکی به کاهش عوارض نوروپاتی محیطی در بیماران دیابتی نیز کمک خواهد کرد و به طور کلی باعث بهبود زخم و اعصاب محیطی خواهد شد. (منبع 1، منبع 2)

اکسیژن درمانی‌ هایپرباریک

در این درمان، فرد درون یک محفظه شیشه‌ای با غلظت بالای اکسیژن قرار خواهد گرفت (که این مدل در ایران کمتر یافت می‌شود). این دستگاه به وسیله‌ای متصل می‌شود که فضا را با 100 درصد اکسیژن پر می‌کند. تنفس اکسیژن خالص مقدار اکسیژن را در جریان خون تا 10 برابر افزایش می‌دهد و خون غنی شده با اکسیژن می‌تواند به شدت سرعت ترمیم زخم پا را با تحریک عوامل رشد و سلول‌های بنیادی افزایش دهد. این عوامل و سلول‌ها به ترمیم بافت آسیب‌دیده کمک می‌کنند. برای رسیدن به بهترین نتایج، اکثر افراد نیاز به چند جلسه اکسیژن درمانی ‌هایپرباریک دارند. ترمیم زخم‌های شدید در پا شاید با اکسیژن درمانی چند هفته یا چند ماه زمان ببرد. لازم به ذکر است این درمان عوارضی در پی ندارد.

دبریدمان

دبریدمان نوعی عمل مهم در درمان زخم پای دیابتی است که در آن بافت مرده، مواد زائد و منابع بالقوه عفونت از ناحیه زخم زدوده می‌شوند. این فرآیند به ترمیم زخم با ایجاد محیطی تمیز برای بازسازی بافت سالم و کاهش ریسک عوارض کمک می‌کند. روش‌های مختلف دبریدمان مانند دبریدمان تیز، عوامل آنزیمی و پانسمان‌های پیشرفته بر اساس ویژگی‌های زخم و سلامت کلی بیمار به کار گرفته می‌شوند. هدف این درمان ارتقای ترمیم زخم، پیشگیری از عفونت و بهبود پیامدهای کلی بیمار است.

برای مثال، دبریدمان تراپی ماگوت یا انگلی (MDT) یا درمان لاروال نوعی جراحی یا درمان زیستی است که در آن لارو یا لیسه‌های زنده ضدعفونی‌ شده روی زخم قرار می‌گیرند تا بافت نکروزه شده را پاک کنند. این انگل‌ها یا لیسه‌ها دبریدمان را با ترشح انواع آنزیم‌های پروتئلتیک خصوصاً کلاژناز انجام می‌دهند.

ارزیابی و مدیریت عروق

ارزیابی و مدیریت عروق برای زخم پای دیابتی شامل ارزیابی جریان خون در ناحیه دچار زخم می‌شود. در مواردی که جریان خون به دلیل بیماری عروقی ناشی از دیابت تنگ‌ شده باشند، متخصصین از آزمایشاتی مثل سونوگرافی و آنژیوگرافی برای تشخیص مشکل استفاده می‌کنند. شاید پزشکتان عمل‌هایی مثل آنژیوپلاستی (باز کردن عروق)، استنت‌گذاری (قراردادن نوعی لوله) و یا جراحی بای‌پس را به شما توصیه کند تا جریان خون مناسب را دوباره در بافت برقرار نماید. این کار مواد مغذی و سلول‌های ایمنی را به درون زخم می‌برد که به ترمیم زخم و کاهش عوارض کمک می‌کند.

چشم‌انداز درمانی زخم پای دیابتی

وقتی بیمار زود به پزشک مراجعه کند، زخم پای دیابتی قابل درمان است. اگر متوجه زخم روی پایتان شدید فوراً به پزشک مراجعه کنید چون هر چقدر زمان بیشتر بگذرد، شانس بروز عفونت هم بالاتر می‌رود. عفونت درمان‌ نشده ممکن است فرد را مجبور به قطع عضو کند. ضمن بهبودی زخم، از پایتان کار نکشید و طرح درمان را دنبال کنید. ترمیم ‌زخم پای دیابتی شاید چند هفته زمان ببرد؛ اگر هم قند خونتان بالا باشد و به صورت مداوم روی زخم فشار وارد کنید، درمان آن باز هم زمان‌برتر خواهد شد. بهترین راه برای تسهیل ترمیم زخم‌های پا، رعایت رژیم غذایی با شاخص گلایسمیک مناسب و برداشتن فشار از روی پاهایتان است. وقتی که زخم بهبود یافت، مراقبت پیشگیرانه منسجم به شما کمک می‌کند تا دیگر دچار زخم پای دیابتی نشوید.

چه عواملی احتمال ابتلا به زخم‌های دیابتی را افزایش می‌دهند؟

به خاطر داشته باشید که تنها مبتلا بودن به دیابت باعث زخم‌ پا و عفونت نخواهد شد بلکه عواملی دیگری هستند که می‌توانند احتمال ابتلا به عوارض ناشی از دیابت را بالا ببرند. البته برخی از این عوامل قابل پیشگیری هستند اما برخی دیگر تحت کنترل بیمار نیستند اما با دانستن این موارد می‌توان احتمال ابتلا به زخم‌ پای دیابتی را کاهش داد.

پیشگیری از ابتلا به زخم پای دیابتی

فرد مبتلا به دیابت، برای پیشگیری از زخم شدن پا و مراقبت از آن باید پیش از هر چیز قند خون خود را کنترل کند تا از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری شود. پوشیدن کفش‌های مناسب افراد دیابتی نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. با داشتن اطلاعات کافی درباره روش های مراقبت از زخم‌پای دیابتی نیز می‌توان از عفونت و پیشرفت زخم جلوگیری کرد.

سخن نهایی

زخم پای دیابتی نوعی عارضه جدی ناشی از دیابت است که می‌تواند منجر به بستری و قطع پا شود. اما اگر سطح قند خونتان را کنترل کنید و منظم توسط پزشکتان ویزیت شوید، به راحتی قابل پیشگیری است. شما باید روزانه پاهایتان را بررسی کنید و از هر گونه مشکل جزئی قبل از جدی‌تر شدن آن مراقبت کنید. اگر ناحیه‌ای از پایتان قرمز شده، ورم کرده، درد دارد یا دچار زخم باز شده، با یک متخصص پا تماس بگیرید تا توسط او ویزیت شوید و مشکل شما را دقیق ارزیابی کند.

سوالات متداول

زخم پای دیابتی چقدر شایع است؟

زخم پای دیابتی عارضه‌ای نشبتاً شایع در بین افراد دچار دیابت است. تخمین زده می‌شود که حدود 15 تا 25 درصد افراد دیابتی در نقطه‌ای از زندگی‌شان دچار این نوع زخم خواهند شد. (منبع)

آیا زخم پای دیابتی می‌تواند منجر به قطع پا شود؟

بله، اگر زخم را درمان نکنید یا از آن به درستی مراقبت نکنید، می‌تواند منجر به عفونت شدید و عوارضی شود که شاید درمان آن تنها قطع عضو باشد.

آیا زخم پای دیابتی با عوارض همراه است؟

بله، عوارض آن عبارتند از عفونت، سلولیت، استئومیلیت (عفونت استخوان)، قانقاریا، و نیاز بالقوه به قطع عضو.

نوروپاتی چیست و چه ارتباطی با زخم پای دیابتی دارد؟

نوروپاتی یعنی آسیب به عصب که در دیابت شایع است و باعث کاهش حس در عضو می‌شود. این مشکل می‌تواند باعث شود که بیمار متوجه آسیب به عضو نشود و زخم گسترش پیدا کند.

آیا می‌توانم با داشتن زخم پای دیابتی ورزش کنم؟

قبل از ورزش با زخم پای دیابتی با پزشکتان مشورت کنید. در برخی موارد، فعالیت‌های ملایم قابل توصیه هستند اما شاید لازم باشد یک سری از فعالیت‌ها را به طور موقت کنار بگذارید.

چقدر ترمیم زخم پای دیابتی طول می‌کشد؟

زخم بهبودی زخم بسته به شدت زخم، سلامت کلی فرد، و رعایت نکات درمانی متفاوت خواهد بود. برخی زخم‌ها چند هفته و برخی حتی چند ماه زمان برای ترمیم کامل نیاز دارند.

آیا می‌توانم پس از تجربه زخم پای دیابتی، از بروز دوباره آن در آینده جلوگیری کنم؟

بله، یادگیری از تجربه قبلی و رعایت نکات پیش‌گیرانه مثل مراقبت از پا و پوشیدن کفش مناسب می‌توانند به شدت شانس بروز زخم در آینده را پایین بیاورند.

رژیم غذایی چه نقشی در پیشگیری از زخم پای دیابتی ایفا می‌کند؟

رژیم غذایی متعادلی که به کنترل سطح قند خون کمک می‌کند خیلی برای سلامت کلی مهم است که سلامت پا را هم شامل می‌شود. داشتن تغذیه مناسب به بدن در فرآیندهای ترمیم کمک می‌کند.

آیا زخم پای دیابتی را می‌توان به طور قطعی درمان کرد؟

با درمان مناسب و به‌موقع، خیلی از زخم‌های پای دیابتی کاملاً ترمیم پیدا می‌کنند. اما پیش‌گیری و مراقبت مداوم از پا برای جلوگیری از بروز دوباره آن هم‌چنان ضروری است.

نقش سونوگرافی در پای دیابتی چیست؟

اخیراً، مشاهده شده است که سونوگرافی متمرکز (FUS) ریز جریان خون را بهبود بخشیده و جریان خون شریانی بالادستی را در پای دیابتی افزایش می‌دهد و به این شکل پیش‌رفت نوروپاتی را کند می‌کند. (منبع)

 آیا ماساژ برای پیشگیری از ابتلا به زخم پای دیابتی موثر است؟

بله زمانی که بیمار همچنان به زخم مبتلا نشده باشد، ماساژ دادن پاها می‌تواند باعث افزایش گردش خون شود اما بعد از ایجاد زخم، ماساژ دادن ممکن است باعث بدتر شدن زخم‌ها شود.