بونیون – یک بدشکلی و ناهنجاری در مفصل متاتارسوفلانژیال در کف انگشت بزرگ پا – در پای بسیاری از زنان دیده می‌شود. بونیون یا قوز شست پا زمانی ایجاد می‌شود که اولین استخوان متاتارسال پا به سمت بیرون چرخیده و نوک انگشت بزرگ پا به سمت داخل تغییر جهت می‌دهد (به سمت انگشتان دیگر پا) و باعث می‌شود که مفصل به سمت بیرون برجستگی پیدا کند. اسم لاتین این ناهنجاری، هالوکس والگوس است (هالوکس به معنی انگشت بزرگ پا و والگوس به معنی خارج شدن از خط تقارن بدن).
بیشتر کفش‌ها برای این برجستگی مناسب نیستند و در نتیجه باعث اعمال فشار مضاعف بر مفصل ناتراز می‌شوند. در نهایت، بورسا (کیسه پر از مایع که اطراف مفصل قرار دارد) ملتهب شده و کل مفصل خشک شده و دردناک می‌شود.
ممکن است شما بتوانید با اقدامات درمانی اولیه درد را تسکین داده و از پیشروی و برجستگی بیشتر بونیون جلوگیری کنید تا فشار از روی مفصل متاتارسوفلانژیال برداشته شده و مکانیزم پا اصلاح می‌شود. برای درمان بونیون معمولاً نیازی به انجام عمل جراحی نیست مگر این که یک ناهنجاری زمینه‌ای دیگر وجود داشته باشد که به روش دیگری قابل اصلاح نباشد یا درد پس از انجام اقدامات درمانی اولیه برطرف نشده و ناتوان‌کننده باشد.
متخصصین کلینیک چند تخصصی پا (پدورتیک) امید با بهره‌گیری از دانش روز دنیا بهترین روش درمانی را برای رفع مشکل شما پیشنهاد خواهند داد.
علت ایجاد انحراف شست پا چیست؟
بونیون زمانی ایجاد می‌شود که پاهای حساس به طور مکرر در کفش‌های نوک باریک و تنگ تحت فشار قرار می‌گیرند. انگشت شست پا به انگشتان دیگر فشار وارد می‌کند و گاهی اوقات ممکن است زیر یا روی آنها برود. در نتیجه، کف انگشت بزرگ پا – مفصل متاتارسوفلانژیال – به سمت بیرون پا زاویه پیدا می‌کند. برای تعیین شدت انحراف انگشت شست پا، پزشک با استفاده از اشعه ایکس، زاویه بین برخی استخوان‌ها را در پا به خصوص زاویه هالوکس والگوس – زاویه بین اولین متاتارسال و انگشت بزرگ پا– و زاویه ایجاد شده با اولین و دومین متاتارسال – زاویه اینترمتاتارسال – را اندازه‌گیری می‌کند. زاویه هالوکس والگوس معمولاً 15 درجه و زاویه اینترمتارتارسال حدود 9 درجه است.
کفش‌های نوک باریک
کفش‌های نوک باریک ممکن است باعث ایجاد بونیون شوند اما دلیل زمینه‌ای بروز این عارضه نیستند. بونیون یک عارضه خانوادگی است زیرا نوع پاها (شکل و ساختار) ارثی است و برخی انواع پاها بیش از بقیه مستعد ایجاد بونیون هستند. صاف بودن کف پا، کم بودن قوس کف پا و شل بودن مفاصل و تاندون‌ها احتمال ایجاد قوز شست پا را افزایش می‌دهند. شکل سر متاتارسال (نوک اولین استخوان متاتارسال) نیز یک تفاوت ایجاد می‌کند: اگر خیلی گرد باشد، ثبات مفصل کمتر شده و در زمانی که در کفش‌های نوک باریک تحت فشار قرار می‌گیرد بیشتر مستعد ناهنجاری و بدشکلی است.
کفش‌های پاشنه بلند
استفاده از کفش‌های پاشنه بلند این مشکل را تشدید می‌کند زیرا وزن بدن را به جلو انداخته و باعث می‌شوند که انگشتان پا به جلوی کفش فشار وارد کنند. به همین دلیل است که قوز شست پا در زنان 10 برابر بیش از مردان دیده می‌شود.
مشاغل
افراد دارای مشاغلی مانند پرستاری و معلمی که مجبور هستند زیاد بایستند یا راه بروند بیشتر مستعد ابتلا به انحراف شست پا و شکل‌گیری بونیون هستند همچنین بالرین ها و افرادی که پاهای آنها به طور مکرر تحت فشار و استرس است نیز همین وضع را دارند. زنان در دوران بارداری که تغییرات هورمونی در آنها باعث شل شدن رباط‌ها و صاف شدن کف پا می‌شود بیشتر دچار انحراف و قوز شست پا می‌شوند. بونیون ها همچنین با آرتریت همراه هستند که به غضروف داخل مفصل آسیب وارد می‌کند.
نشانه‌های هالوکس والگوس
- قرمز شدن و بزرگ شدن مفصل متارتارسوفالانژیال
- انعطاف‌پذیری فعال در انگشت بزرگ پا محدود شده و خشک می‌شود.
- انگشت بزرگ پا به سمت بیرون پا منحرف می‌شود.
- انگشت بزرگ پا از محور خود خارج شده و به نظر می‌رسد که چرخیده است.
- قرمزی و پینه در زیر انگشت پا / متاتارسوس دومین و چهارمین انگشت پا
چرا باید بونیون تحت درمان قرار گیرد؟
مفصل متاتارسوفالانژیال به ما کمک می‌کند که وزن بدن را در هنگام انجام فعالیت‌ها تحمل کرده و روی پا توزیع نماییم. بونیون در محل تلاقی بین استخوان‌ها، تاندون‌ها و رباط‌ها می‌تواند به شدت در عملکرد پا اختلال ایجاد کند بونیون در انگشت بزرگ پا می‌تواند به انگشتان دیگر پا نیز آسیب وارد کند. زمانی که انگشت بزرگ پا تحت فشار باشد ممکن است پینه بسته یا خم شود و شکل چکشی پیدا کند. ناخن‌ها ممکن است در گوشت فرو رفته و کف پا پینه ببندد. اگر شما به طور مستمر وزن خود را از روی مفصل دردناک انگشت بزرگ پا روی متارتارسال های دیگر بیندازید ممکن است کف پای شما دچار ناراحتی شود. پا زمانی که مفصل تغییر شکل پیدا می‌کند به سختی در کفش می‌رود و شما نخواهید توانست به راحتی ورزش کرده یا فعالیت‌های دیگر خود را انجام دهید. حتی راه رفتن نیز برای شما دشوار می‌شود.
اختلالات و ناهنجاری‌های پا دلیل اصلی ناتوانی و عادت به بی‌تحرکی به خصوص در زنان مسن است. زنان مسن‌تر بیشتر در معرض ابتلا به بونیون هستند و هر چه انحراف انگشت شست پای آنها بیشتر باشد کیفیت زندگی آنها بیشتر کاهش می‌یابد. در صورتی که درد و ناراحتی در زندگی روزمره و فعالیت‌های فیزیکی شما اختلال ایجاد می‌کشند باید به دنبال اقدامات درمانی باشید.
پزشک چگونه این عارضه را تشخیص می‌دهد؟
اقدامات تشخیصی با بررسی دقیق سوابق پزشکی و معاینات بالینی توسط پزشک آغاز می‌شود. این اقدامات معمولاً شامل بحث در مورد کفش و اهمیت کفش در ایجاد و درمان این بیماری می‌شود. ممکن است پزشک برای اندازه‌گیری زوایای مهم استخوان‌های پا و کمک به تعیین اقدامات درمانی متناسب از پاهای شما به وسیله اشعه ایکس عکس‌برداری کند.
راه‌های درمان قوز شست پا
اهداف درمانی برای از بین بردن هالوکس ولگوس عبارتند از:
- کاهش درد مرتبط با هالوکس ولگوس
- کاهش سرعت پیشروی یا اصلاح ناهنجاری هالوکس
- بازیابی عملکرد انگشت بزرگ پا و مفصل آن (مفصل متارتارسوفالانژیال)
کفش مناسب
اولین گام، کاهش فشار با استفاده از کفش‌های مناسب است. (همچنین حفظ وزن مناسب نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است). کفش‌ها باید پهن باشند، کفی انعطاف‌پذیری داشته باشند که از پا محافظت کرده و فضای کافی در قسمت انگشتان داشته باشند (در قسمتی که در جلوی پا است) تا با بونیون سازگار شود. برخی انتخاب‌های خوب شامل استفاده از صندل، کفش ورزشی و کفش‌های ساخته شده با چرم نرم می‌شود. کفش‌های پاشنه‌دار باید پاشنه محکمی داشته باشند (قسمتی که اطراف پاشنه پا قرار دارد) تا پاشنه پا در آن راحت باشد. شما ممکن است بتوانید کفش‌های تنگ را با استفاده از استرچر تغییر شکل دهید تا فضای بیشتری در قسمت انگشتان پا ایجاد شود که با بونیون سازگار باشد. پاشنه کفش‌ها باید کوتاه باشد و بیش از یک اینچ (2.5 سانتی‌متر) نشود.
کفی طبی و اسپلینت
شما میتوانید برای محافظت از بونیون از پدهای ژل مانند یا مولسکین که در داروخانه‌ها به فروش می‌رسند استفاده کنید. (کفش‌های شما باید فضای کافی داشته باشد تا بتوانید از این کفی‌ها استفاده کنید). پزشک ممکن است برخی کفی‌های نیمه نرم را به شما توصیه کند که به درست قرار گرفتن وضعیت پاهای شما هنگامی که به زمین می‌خورد کمک می‌کند. شما همچنین میتوانید در هنگام شب از اسپیلنت استفاده کنید تا انگشت پای شما صاف قرار گرفته و ناراحتی تا حدودی تسکین یابد.
روش‌های کاستن درد و التهاب
زمانی که بونیون دردناک می‌شود، آن را در آب گرم قرار داده، از بسته یخ و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند آسپیرین یا ایبوپروفن استفاده کنید. چرخش آب، اولتراسوند و ماساژ نیز ممکن است تا حدودی به تسکین درد کمک کنند. تزریق کورتیزون نیز درد و التهاب را به طور موقتی کاهش می‌دهد اما عوارض جانبی دارد؛ به خصوص زمانی که به میزان زیاد و به طور مکرر استفاده شود.
ورزش
به هر حال، تمرین دادن انگشت بزرگ پا به تسکین درد و علائم دیگر کمک می‌کند. یکی از مهم‌ترین اهداف ورزش برای هالوکس، بهبود دامنه حرکتی انگشت بزرگ پا است و این تمرینات ورزشی صرفاً به همین دلیل انجام می‌شوند.
قبل از انجام هر گونه ورزشی برای کمک به درمان هالوکس باید با پزشک خود مشورت کنید تا اطمینان یابید که این ورزش‌ها برای وضعیت شما مناسب است.
خم کردن انگشت پا به سمت عقب و جلو
- انگشت بزرگ پای خود را در جهت طبیعی و نرمال آن قرار دهید.
- از دستان خود برای خم کردن آن به سمت بالا و پایین استفاده کنید.
- پای آسیب‌دیده را روی زانوی مخالف قرار دهید.
- با کمک دست خود، انگشتان پا را به سمت بالا و پایین حرکت دهید.
- هر دفعه که انگشت خود را خم می‌کنید حدود 30 ثانیه نگه دارید.
- این حرکت را به تعداد دفعاتی که پزشک به شما دستور داده است انجام دهید.
خم کردن به سمت عقب
- پای آسیب‌دیده را روی زانوی مخالف قرار دهید.
- به دست انگشت پا را خم کرده و تا آنجایی که میتوانید و درد شدیدی ندارد به سمت عقب بکشید.
- این حالت را به مدت 30 ثانیه حفظ کنید.
- انگشت پا را فقط با کمک عضلات انگشت پا خم نگه دارید و سپس حرکت را تکرار کنید.
- این حرکت را به تعداد دفعاتی که پزشک به شما توصیه کرده است تکرار کنید.
کشیدن و چرخاندن
- پای آسیب‌دیده را روی زانوی پای مخالف قرار دهید.
- پای خود را از قسمت زیر انگشت بزرگ پا با دست مخالف آن بگیرید.
- با استفاده از دست آزاد خود، به آرامی انگشت شست پا را کشیده و از مفصل دور کنید.
- این حالت را حفظ کرده و به آرامی انگشت پای خود را در جهت عقربه‌های ساعت و خلاف آن بچرخانید.
- این حرکت را به تعدادی که پزشک گفته است تکرار کنید.
گسترش و پرس
- در زمانی که کفش نپوشیده‌اید، همه انگشتان پای آسیب دیده خود را تا آنجا که میتوانید و درد ندارید به سمت بیرون بکشید.
- این حالت را 10 تا 15 ثانیه حفظ کنید.
- انگشتان را به سمت یکدیگر فشار دهید.
- این حالت را نیز 10 تا 15 ثانیه حفظ کنید.
- این حرکت را به تعدادی که پزشک توصیه کرده است تکرار کنید.
چه زمانی جراحی ضروری است؟
اگر اقدامات درمانی اولیه مؤثر واقع نشد و شما هنوز به حدی درد داشتید که در زندگی و فعالیت‌های روزمره شما اختلال ایجاد می‌کند ممکن است برای بازیابی وضعیت عادی و طبیعی انگشتان پای خود به انجام عمل‌های جراحی نیاز پیدا کنید. هرگز نباید این عمل جراحی را صرفاً به مقاصد زیبایی انجام داد و هرگز نباید برای انجام آن عجله کرد. لزوماً همه علائم شما بهبود نمی‌یابد و شما به مدت چندین هفته نخواهید توانست از پاهای خود استفاده کنید. دروان کامل بهبودی و ریکاوری ممکن است تا یک سال یا حتی بیشتر طول بکشد که به نوع عمل بستگی دارد. همانند همه عمل‌های جراحی دیگر، شما باید توسط یک جراح متبحر که تجربه و مهارت لازم برای انجام این عمل جراحی را دارد تحت عمل قرار گیرید. همچنین میتوانید با بیماران دیگر که قبلاً این عمل جراحی را انجام داده‌اند نیز مشورت کنید.
هدف از انجام عمل جراحی، رفع برجستگی استخوان و تراز کردن دوباره مفصل (شامل رباط‌ها، تاندون‌ها و عصب‌ها) و در نتیجه تسکین درد و بازیابی عملکرد طبیعی با است. بیش از 100 نوع عمل جراحی برای اصلاح بونیون و قوز شست پا وجود دارد اما تعداد کمی از آنها در آزمون‌های کنترل شده مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفته‌اند.
جراح به وسیله اشعه ایکس از پای شما عکس‌برداری کرده و انحراف شما را در یکی از سه دسته کم، متوسط و شدید دسته‌بندی می‌کند. وی سن، سطح فعالیت و سلامت و استحکام استخوانی و بافت‌های همبند شما را نیز مورد توجه قرار می‌دهد. هر چه انحراف و قوز شست پا بیشتر باشد، عمل جراحی پیچیده‌تر و با ریسک بیشتری انجام می‌شود. برخی از این جراحی‌ها را می‌توان به روش‌های کم تهاجمی‌تر انجام داد. هیچ یک از این عمل‌های جراحی باعث تغییر شکل پای شما برای استفاده از کفش‌های نوک باریک نمی‌شود.
فیزیوتراپی و توان‌بخشی بعد از جراحی
معمولاً پس از این که بخیه‌ها کشیده شد، فیزیوتراپی آغاز می‌شود. اگر شما درد دارید، پزشک از مداخلاتی نظیر اولتراسوند یا گرمای مرطوب برای کاهش درد استفاده می‌کند. ماساژ آرام یا ترکشن مفاصل انگشتان پا نیز می‌تواند به کاهش درد و تورم کمک کرده و توانایی حرکتی پا را نیز بهبود بخشد.
هم دامنه حرکتی و هم قدرت پاها و هم احتمالاً توانایی اندام‌های تحتانی شما به دلیل انجام عمل جراحی کاهش می‌یابد و همچنین ممکن است الگوی راه رفتن شما نیز تغییر یابد. متخصص فیزیوتراپی برخی تمرینات کششی را برای انگشتان پا، پاها و ساق پای شما تجویز می‌کند. تمرینات تقویتی نیز ممکن است به سادگی برداشتن یک قطعه سنگ به وسیله انگشتان پا باشد یا از شما خواسته شود که از تراباند یا یک کش کوچک استفاده کنید. از آنجا که ترازی پاها صرفاً به وسیله عضلات پاها تأمین نمی‌شود و ران، زانو و قسمت میان تنه شما نیز در این کار درگیر هستند برای این قسمت‌ها نیز برخی تمرینات تقویتی طراحی می‌شود. حفظ ترازی برای جلوگیری از بروز مشکلات بعدی در پا و انگشت تحت جراحی قرارگرفته از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
هر چه شما قوی‌تر می‌شوید، پزشک تمرینات مشکل‌تری مانند ایستادن روی پا روی یک سطح ناهموار، ایستادن‌های مکرر روی انگشتان پا و سپس ایستادن روی انگشتان پا و حفظ این حالت برای افزایش استقامت عضلانی به شما می‌دهد. این تمرینات به شما کمک می‌کند تا توانایی درک حرکات پای خود را بازیابید. زمانی که پاهای شما به اندازه کافی قوی شدند، ما شما را به پیاده‌روی در سربالایی ترغیب می‌کنیم که باعث افزایش دامنه حرکتی در انگشتان پا و همچنین افزایش قدرت پاها می‌شود.
در دروان بهبودی و ریکاوری پس از عمل جراحی بونیون باید سلامت قلب و عروق خود را حفظ کنید. با این که پیاده‌روی‌های طولانی و استقامتی در این دوران توصیه نمی‌شود اما در مراحل اولیه شما میتوانید از دوچرخه ثابت و دستگاه پارویی استفاده کنید و در صورتی که اسکارهای شما بهبود یافته باشد میتوانید حرکات هوازی و دو را در استخر و در آب انجام دهید.
بخش نهایی درمان، اطمینان از راه رفتن با الگویی صحیح است. با این که هر فرد در روز هزاران قدم برمی‌دارد، اگر شما به اندازه کافی راه نروید یا با الگوی درستی راه نروید به سرعت و به راحتی درد شما افزایش یافته و مشکلاتی در پا، مچ پا، زانو و لگن شما ایجاد خواهد شد. استفاده از عصای زیر بغل یا راه رفتن با کمک بوتهای پیاده‌روی ممکن است باعث ایجاد الگویی در راه رفتن شما شود که پس از کنار گذاشتن عصا یا بوت ها نیز ادامه یابد. متخصص فیزیوتراپی، الگوهای بد راه رفتن شما را کاهش داده و به شما نحوه اصلاح آنها را آموزش می‌دهد. تمرینات تقویتی که در بالا توضیح داد شد برای تقویت و به دست آوردن کنترل در راه رفتن عادی پس از انجام عمل جراحی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
در مراجعات بعدی به جراح، معمولاً از شما به وسیله اشعه ایکس عکس‌برداری می‌شود تا جراح فرایند بهبودی استخوان‌های را بررسی کرده و مشخص کند که چه میزان از اهداف اصلاحی محقق شده است.
پیش‌آگهی هالوکس والگوس
پیش‌آگهی هالوکس والگوس بسته به مرحله بیماری و گروه بیمار متفاوت است. در بیماران جوان که انعطاف‌پذیری بیشتری دارند، انحراف انگشت شست پا را می‌توان به طور فعالی بازگرداند، چشم‌انداز بهبودی در این بیماران، توانایی بلند کردن قوس پا و اصلاح وضعیت هالوکس والگوس از طریق درمان‌های فیزیکی و اقدامات درمانی اولیه است.
در بیماران مسن‌تر که دچار انقباض هستند – انحراف انگشت پای آنها را نمی‌توان به طور فعال اصلاح نمود – بدشکلی هالوکس والگوس را می‌توان با انجام عمل‌های جراحی درمان نمود تا درد آن کاهش یافته و به طور دائمی به شکلی طبیعی خود بازگردند، نتیجه عمل جراحی هالوکس والگوس در صورتی که به درستی انجام شود بسیار خوب خواهد بود.
پیشگیری از ابتلا به هالوکس والگوس
- هر روز کفش پاشنه بلند نپوشید
- ارتفاع پاشنه کفش‌های خود را تغییر دهید
- در حد امکان با پای برهنه راه بروید
- تمرینات ورزشی مربوط به پا را انجام دهید و عضلات پای خود را تقویت نمایید.
