درمان نوروپاتی محیطی (پریفرال نوروپاتی) با تمرینات فیزیوتراپی

نوروپاتی محیطی زمانی بروز می‌کند که اعصاب اندام‌های حرکتی بدن همچون دست‌ها، پاها و بازوها دچار آسیب شوند. نوع و شدت آسیب به نورون‌های درگیر بستگی دارد و نوع درمان این اختلال با توجه به علائم و علت زمینه‌ای بروز آن تعیین می‌شود.

متخصصین کلینیک چند تخصصی پا (پدورتیک) امید پس از انجام معاینات دقیق و تشخیص علت بیماری برنامه درمانی مناسب برای هر بیمار با رویکرد پلکانی را تجویز خواهند کرد. درمان از روش های ساده مانند استراحت و ورزش آغاز می شود و در صورت لزوم روش های پیچیده تر مانند انواع تزریق برای کاهش درد بیمار تجویز خواهند شد

نوروپاتی چیست؟

نوروپاتی که به عنوان نوروپاتی محیطی نیز شناخته می‌شود نوعی بیماری است که فعالیت طبیعی اعصاب سیستم عصبی محیطی را دچار اختلال می‌کند. سیستم عصبی محیطی شبکه‌ای از اعصاب است که سیستم عصبی مرکزی-مغز و نخاع-را به بقیه بدن متصل می‌کند.
سیستم عصبی محیطی از 3 نوع عصب ساخته شده است که هر یک نقش مهمی در حفظ سلامت و عملکردهای طبیعی بدن دارند.

•  اعصاب حسی پیام‌ها را از اندام‌های حسی و از طریق طناب نخاعی به مغز منتقل می‌کنند. برای مثال، آنها به مغز شما اطلاع می‌دهند که شما در حال لمس یک شیء داغ هستید.
• اعصاب حرکتی در جهت عکس عمل می‌کنند و پیام‌ها را از مغز به ماهیچه‌ها منتقل می‌کنند. برای مثال به عضلات فرمان می‌دهند که از سطح داغ فاصله بگیرند.
• اعصاب اتونومیک (خودکار) مسئول کنترل عملکردهایی هستند که خارج از کنترل ما می‌باشند فعالیت‌هایی مانند نفس‌کشیدن، هضم، ضربان قلب و فشار خون
• نوروپاتی زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های عصبی یا نورون‌ها آسیب دیده یا تخریب می‌شوند که نتیجه آن از شکل طبیعی خارج شدن ارتباط نورون‌ها با یکدیگر و همچنین با مغز است. نوروپاتی می‌تواند یک عصب یا یک نوع عصب یا ترکیبی از اعصاب را درگیر کند.

چه افرادی دچار نوروپاتی می‌شوند؟

نوروپاتی می‌تواند افراد را در همه سنین درگیر کند. هرچند افراد مسن در معرض خطر بیشتری قرار دارند و البته بیماری در مردان در مقایسه با زنان شایع‌تر است. در افراد دارای مشاغل خاص مانند شغل‌هایی که نیاز به حرکات تکراری دارند خطر بروز نوروپاتی مرتبط با فشردگی بیشتر است.

چه عواملی باعث بروز نوروپاتی می‌شوند؟

عوامل متعددی باعث بروز این بیماری می‌شوند که به دو دسته ارثی (در خانواده‌ها بروز می‌کند) و اکتسابی (پس از تولد بروز می‌کند) تقسیم می‌شوند.

نوروپاتی ارثی

رایج‌ترین نوع نوروپاتی ارثی بیماری شارکوت-ماری-توث (CMT) است که اعصاب حسی و حرکتی را درگیر می‌کند. CMT منجر به ضعف پاها و عضلات ساق پا می‌شود. بدشکلی‌ پا نیز یکی از علائم رایج این بیماری است که راه‌رفتن را دشوار می‌کند. در مراحل پیشرفته‌تر، CMT ممکن است عضلات دست‌ها را نیز درگیر کند. هیچ درمانی برای این نوروپاتی ارثی وجود ندارد.

نوروپاتی اکتسابی

نوروپاتی اکتسابی بسیار رایج‌تر است و دلایل زیادی دارد که شامل موارد زیر هستند:

• تروما یا ضربه: آسیب ناگهانی به دلیل افتادن از ارتفاع، تصادف یا فعالیت ورزشی می‌تواند باعث وارد شدن تروما به اعصاب شود. ضربه به اعصاب محیطی می‌تواند به دلیل فشردگی اعصاب به خاطر وارد آمدن فشار مکرر به آن یا تنگ‌شدن فضای بین سلول‌های عصبی اتفاق بیافتد.
• عفونت‌ها یا اختلالات خودایمنی: ازعوامل میکروبی که باعث آسیب به رشته‌های اعصاب می‌شود می‌توان به ویروس نقص ایمنی انسان (HIV)، ویروس هرپس و باکتری‌های عامل بیماری لایم و سیفلیس اشاره کرد. برخی اختلالات خودایمنی می‌توانند بافت عصبی را نیز درگیر کنند. از جمله این موارد سندروم گیلن – باره، لوپوس اریتماتوس سیستمیک و آرتریت روماتوئید هستند.
• بیماری‌های سیستمیک: بیماری‌های سیستمیک بیماری‌هایی هستند که همه بدن را درگیر می‌کنند. از جمله این بیماری‌های می‌توان به دیابت-علت اصلی نوروپاتی محیطی- اختلالات کلیوی، برخی سرطان‌ها و عدم تعادل هورمونی اشاره کرد.
• داروها و سموم: برخی داروها مانند داروهای قوی که در درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرند (در شیمی‌درمانی) ممکن است به اعصاب محیطی صدمه وارد کنند. قرار گرفتن در معرض مواد سمی مانند فلزات سنگینی همچون سرب و جیوه و مواد شیمیایی صنعتی به خصوص حلال‌ها نیز می‌تواند عملکرد اعصاب را با مشکل مواجه کند.
• اختلالات عروقی: اختلالات عروقی زمانی بروز می‌کند که به دلیل التهاب، لخته خون یا سایر اختلالات عروق خونی، جریان خون به سمت بازوها و پاها با مشکل مواجه شود. کاهش جریان خون باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به سلول‎های عصبی، آسیب به اعصاب و در نهایت مرگ سلول عصبی می‌شود.
• عدم تعادل ویتامین‌های موجود در بدن: وجود میزان کافی از ویتامین‌های E ، B1 ، B6 ، B9، B12 و نیاسین در بدن برای حفظ عملکرد درست عصبی اهمیت زیادی دارند.
  زمانی که علت نوروپاتی مشخص نباشد نوروپاتی ایدیوپاتیک (با علت ناشناخته) نامیده می‌شود. حدود 30 تا 40 درصد موارد نوروپاتی‌ها ایدیوپاتیک بوده و 30 درصد موارد به علت دیابت بروز می‌کنند.

نوروپاتی چه علائمی دارد؟

علائم نوروپاتی به نوع و محل اعصاب درگیر بستگی دارد. علائم ممکن است به صورت ناگهانی بروز کند که چنین شرایطی نوروپاتی حاد نامیده می‌شود یا ممکن است به تدریج و با گذشت زمان علائم ظاهر شوند که این نوروپاتی، نوروپاتی مزمن نامیده می‌شود.

نوروپاتی حسی

علائم رایج نوروپاتی حسی شامل موارد زیر است:

• سوزن‌سوزن‌شدن
• بیحسی به خصوص در دست‌ها و پاها
•  تغییر در حس-برخی افراد درد شدیدی به خصوص در شب احساس می‌کنند و برخی دیگر قادر به حس درد، فشار، دما یا لمس نیستند.
• از دست دادن هماهنگی بدن
• از دست رفتن رفلکس
• احساس سوزش
• حس اینکه فرد جوراب یا دستکش پوشیده در حالیکه واقعا نپوشیده

نوروپاتی حرکتی

علائم رایج نوروپاتی محیطی شامل موارد زیر هستند:

•  ضعف عضلانی
• سختی در راه‌رفتن یا حرکت دادن بازوها یا پاها
• پرش عضله
• کرامپ (گرفتگی) عضلانی
• اسپاسم
• از دست رفتن کنترل عضلات
• از دست رفتن تونوس عضلانی
• کاهش چالاکی
• افتادن
• عدم توانایی حرکت بخشی از بدن

نوروپاتی اتونومیک

علائم رایج نوروپاتی اتونومیک شامل موارد زیر هستند:

• فشار خون یا ضربان قلب غیرطبیعی
• کاهش تعریق
• مشکل در دفع ادرار
• ناتوانی جنسی
• اسهال
• کاهش وزن (ناخواسته)
• سرگیجه موقع بلندشدن یا غش
• حالت تهوع و استفراغ
• اختلال در هضم غذا

این بیماری چطور تشخیص داده می‌شود؟

اولین قدم در تشخیص این بیماری بررسی دقیق سابقه پزشکی بیمار و معاینه فیزیکی وی است. اطلاعاتی که از این طریق حاصل می‌شود به پزشک کمک می‌کند تشخیص دهد کدام اعصاب یا گروه‌های اعصاب- حرکتی، حسی یا اتونوم و یا ترکیبی از آنها درگیر هستند. تست‌های خونی و تصویربرداری نیز می‌توانند اطلاعاتی درباره علل احتمالی نوروپاتی ایجادشده فراهم کنند.
پزشک ممکن است به منظور پیدا کردن محل و میزان آسیب به اعصاب، فرد را به منظور انجام (electrodiagnostic assessment (EDX به یک متخصص عصب ارجاع دهد. EDX شامل دو تست است:

• مطالعه هدایت عصبی (NCS): در طی این تست، الکترودهایی روی عضلات و اعصاب پوست در بخش‌های مختلف بدن مانند بازوها یا پاها قرار داده می‌شود. یک پالس الکتریکی مختصر به الکترود قرارگرفته در بالای عصب مورد مطالعه وارد می‌شود. پزشک مدت زمانی را که طول می‌کشد عصب عضله را برای انقباض تحریک کند اندازه‌گیری می‌کند. این سرعت هدایت عصبی نامیده می‌شود و می‌تواند بگوید که آیا عصب به صورت موثر و کارآمدی حرکت عضله را کنترل می‌کند.
• الکترومیوگرافی (EMG) : الکترومیوگرافی می‌تواند سلامت عصب را با اندازه‌گیری پاسخ آن به فعالیت الکتریکی تعیین کند. در طی EMG، 9 سوزن مخصوص به منظور تحریک عضله در پوست قرار داده می‌شود. فعالیت عصب روی یک نمودار به نام الکتروکاردیوگرام ثبت می‌شود.
  در برخی موارد برای تایید تشخیص نیاز است از عصب، پوست یا عضله بیوپسی تهیه شود. در بیوپسی نمونه کوچکی از بافت برای بررسی زیر میکروسکوپ برداشته می‌شود.

نوروپاتی چطور درمان می‌شود؟

درمان با شناسایی و درمان مشکل پزشکی زمینه‌ای مانند دیابت و عفونت‌ها آغاز می‌شود.
برخی موارد نوروپاتی مانند آنهایی که مربوط به تغذیه هستند یا دلیل هورمونی دارند به راحتی تحت درمان قرار می‌گیرند. هرچند در بیشتر موارد این بیماری قابل‌درمان نیست. از آنجا که نوروپاتی کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد هدف درمان کنترل و مدیریت علائم بیماری است. گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:

• برای کنترل درد می‌توان دارو استفاده کرد.
• کاردرمانی می‌تواند به فرد دچار درد و کاهش عملکرد کمک کرده و به وی مهارت‌هایی را برای جبران این کاهش بیاموزد.
• بیمارانی با نوروپاتی مرتبط با فشردگی مانند سندروم تونل کارپال (تونل مچ‌دست) می‌توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند.
• ابزارهای کمکی مکانیکی مانند بریس‌ها و بخصوص کفش‌های با طراحی مخصوص می‌توانند به کاهش درد و افزایش قدرت حرکت کمک کنند.
• تغذیه صحیح شامل در پیش گرفتن یک رژیم غذایی سالم‌تر و اطمینان از مصرف ویتامین‌ها و سایر مواد مغذی به اندازه کافی
• در پیش گرفتن عادات سالم مانند ورزش برای بهبود استقامت بدن، ترک سیگار و حفظ وزن متناسب

فیزیوتراپیست چه کمکی می‌تواند بکند؟

فیزیوتراپ نقش بسیار مهمی را در کمک به افراد برای بهبود و حفظ عملکردهایی که به دلیل نوروپاتی محیطی محدود شده‌اند ایفا می‌کند. فیزیوتراپ به فرد کمک می‌کند تا برای رفع نیازها و اهداف خاص خود یک برنامه درمانی تهیه کند. وی از ترکیبی از ورزش‌های متمرکز، ماساژ و سایر درمان‌ها برای کمک به بهبود استقامت، تعادل و دامنه حرکتی استفاده می‌کند.
از آنجا که دلیل، نوع و علائم نوروپاتی محیطی بسیار متفاوت هستند روش درمانی مورد استفاده در هر مورد نیز متغیر است. فیزیوتراپ ممکن است مراقبت‌های زیر را توصیه کند:

تمرین‌های ورزشی عصب

عصب برای عملکرد بهینه به سه چیز نیاز دارد: تحرک، خون و فضا. ورزش‌هایی که باعث تحریک اعصاب می‌شوند اغلب در کمک به مدیریت علائم نوروپاتی محیطی و همچنین بهبود تغذیه و التیام عصب کارامد هستند. فیزیوتراپ می‌تواند ورزش‌های موثری را به شما آموزش دهد که به حرکت وتقویت اعصاب شما کمک کنند.

ورزش‌های با شدت متوسط

فیزیوتراپ ممکن است برای کمک به بهبود قدرت و فعالیت فیزیکی عضله ورزش‌های با شدت متوسط را توصیه کند.

فعالیت‌های هماهنگی و تعادل

فیزیوتراپ ممکن است روی راهکارهایی برای بهبود تعادل و هماهنگی فرد کار کند. نوروپاتی محیطی روی هر دوی این موارد اثر منفی دارد. بهبود تعادل و هماهنگی به کاهش خطر افتادن کمک می‌کند.

استفاده از بریس

فیزیوتراپ ممکن است در مورد آسیب به اعصاب استفاده از بریس را تجویز کند. بریس‌ها را می‌توان برای محافظت از عصب صدمه دیده یا کمک به حرکت ایمن مورد استفاده قرار داد.

آموزش

فیزیوتراپ به بیمار یاد خواهد داد چطور نوروپاتی محیطی خود را به درستی مدیریت کند. آموزش فرد با توجه به نیازهای ویژه فردی انجام می‌شود و ممکن است از شخصی به شخص دیگر متفاوت باشد. این آموزش روی بهبود ایمنی، جلوگیری از بروز عوارض بیشتر و یافتن راهکارهای جدید برای انجام برخی کارهای مشخص تمرکز می‌کند.

آیا نوروپاتی قابل‌پیشگیری است؟

خطر ابتلا به این بیماری با درمان علائم و در پیش گرفتن عادات سالم در زندگی کاهش پیدا می‌کند. در صورت ابتلا به دیابت کنترل قند خون در پیشگیری از بروز این بیماری اهمیت زیادی دارد. رژیم و نوع مواد غذایی مصرفی نیز در افراد مبتلا به سایر اختلالات مرتبط با نوروپاتی مانند بیماری کلیوی اهمیت دارند.