علائم خار پاشنه در کودکان چیست؟ درمان خارپاشنه بدون جراحی

خار پاشنه زائده‌ای استخوانی است که گاهی اوقات می‌توان آن را زیر پا دید و احساس کرد. خار پاشنه از رسوبات کلسیمی تشکیل می‌شود و می‌تواند نوک‌تیز، قلابی شکل یا طاقچه‌ای باشد. خار پاشنه به علل مختلف ایجاد می‌شود، اما معمولاً بیماران دچار التهاب پلانتار فاسیا دچار خار پاشنه می‌شوند. پلانتار فاسیا بافتی است که در امتداد کف پا کشیده می‌شود و پاشنه را به پنجه متصل می‌کند.

بسیاری از مردم فکر می‌کنند که خار پاشنه باعث درد پاشنه می‌شود، اما خار پاشنه لزوماً با درد همراه نیست. از هر ده نفر یک نفر خار پاشنه دارد، اما از هر 20 بیمار دچار خار پاشنه فقط یک نفر از درد پاشنه رنج می‌برد. بقیه بیماران با علائمی مانند حساسیت به لمس، درد سنگین یا درد تیز و تیر کشنده هنگام ایستادن مواجه می‌شوند.خارپاشنه در کودکان نیز به دلایل مختلفی ممکن است ایجاد شود که با تشخیص و درمان زودهنگام نیاز به جراحی نخواهد داشت.

خار پاشنه یا التهاب پلانتار فاسیا

• خار پاشنه: خار پاشنه سخت شدن بافت یا استخوانی است که بیش از حد کار کرده است. خار پاشنه، صرف نظر از اندازه و طولش می‌تواند بسیار دردناک باشد.
• التهاب پلانتار فاسیا: تاندون‌های کف پای بیماران مبتلا به التهاب پلانتار فاسیا در نتیجه تحمل فشار و استرس عفونت می‌کند. این عفونت درد شدیدی را حین راه رفتن تولید می‌کند.

علائم خار پاشنه در کودکان

بیشترین بار درد پاشنه اغلب ناشی از التهاب و تحریک پلانتار فاسیا است و خار پاشنه در اکثر موارد علت اصلی درد نیست. درد پاشنه، به ویژه صبح‌ها پس از بیدار شدن از خواب، شدت بیشتری دارد و برخی بیماران آن را مانند فرورفتن چاقو در پاشنه توصیف می‌کنند. این درد آزاردهنده، فرآیند پایین آمدن از تخت و قدم گذاشتن اولین قدم‌ها را بسیار غیرقابل تحمل می‌کند.

علت درد شدید صبحگاهی این است که پا در طول شب در وضعیت پلانتار فلکشن (یعنی رو به پایین بودن پنجه) استراحت می‌کند، این وضعیت باعث سفت شدن فاسیا می‌شود. وقتی کودک به پایش فشار می‌آورد، فاسیا کشیده می‌شود و درد شروع می‌شود. وقتی کودک چند قدم برمی‌دارد و فاسیا شل می‌شود، درد هم آرام می‌شود، هرچند کودک احتمالاً همچنان درد خفه و سنگینی را احساس می‌کند. البته درد بعد از راه رفتن یا ایستادن طولانی مدت دوباره عود می‌کند.

دیگر علائم خار پاشنه به شرح زیر است:

• برجستگی کوچک و قابل مشاهده: گاهی اوقات خار پاشنه‌ای به طول نیم اینچ در عکس رادیوگرافی دیده می‌شود.
• التهاب و ورم
• احساس سوزش و داغ شدن پاشنه
• حساسیت به لمسی که پا برهنه راه رفتن را دردناک کند.

علل خار پاشنه در کودکان

التهاب پلانتار فاسیا علت ایجاد خار پاشنه در 70 درصد بیماران است. پلانتار فاسیا یکی از انتقال دهنده‌های اصلی وزن در کف پا در زمان راه رفتن یا دویدن است. وقتی پلانتار فاسیا ملتهب می‌شود، خار پاشنه در نقطه‌ای بین فاسیا (بافت تشکیل دهنده قوس کف پا) و استخوان پاشنه ایجاد می‌شود.

خار پاشنه‌ای که در میان دختران شایع‌تر است، می‌تواند پی‌آمد ابتلا به عارضه‌ای مانند آرتروز، آرتریت واکنشی (بیماری رایتر) و اسپوندیلیت آنکیلوزان باشد.

علل دیگر ایجاد خار پاشنه به شرح زیر است:

• استفاده بیش از حد: فعالیت‌هایی مانند دویدن و پریدن، به خصوص اگر روی سطوح سخت انجام شود، باعث ساییدگی پاشنه و قوس کف پا می‌شود.
• چاقی: هرچه وزن کودک بیشتر باشد، خطر ایجاد خار پاشنه نیز به همان نسبت بیشتر می‌شود.

یکی از علل شایع ایجاد خار پاشنه این است که به علت پوشیدن کفش یا پاپوش نامناسبی مانند دمپایی و راه رفتن روی سطوح سخت فشار بیش از حدی به کف پا وارد می‌شود. پای سالم به کمک عضلات و رباط‌ها، ضربه و استرس هنگام راه رفتن را دفع می‌کند. اما این عملکرد روی سطوح صاف و سختی که عادت داریم هر روز روی آنها راه برویم، بسیار سخت می‌شود؛ در نتیجه عضلات پا خسته می‌شود و رباط‌ها و کپسول‌ها شل می‌شود. این عارضه‌ها در اثر پوشیدن کفش نامناسبی که پا را محدود می‌کند و از توزیع یکنواخت فشار جلوگیری می‌کند، تشدید می‌شود.

تشخیص

پزشک متخصص اطفال به بررسی پرونده پزشکی کودک و سابقه درد پاشنه او می‌پردازد و پس از آن، اقدام به معاینه پا می‌کند تا بررسی کند آیا نقطه‌ای حساس به لمس در منطقه کف پا، نزدیک به پاشنه وجود دارد یا خیر. همچنین از کودک می‌خواهد که پای خود را خم کند تا محدوده حرکت و شدت درد را ارزیابی کند. پزشک با دقت پاشنه را مشاهده و لمس می‌کند تا برجستگی‌های ممکن ناشی از خار پاشنه را تشخیص دهد.

تشخیص رسمی خار پاشنه در واقع زمانی قطعی می‌شود که عکس رادیوگرافی نشان دهنده وجود برجستگی استخوانی در ناحیه زیر پا، در محل اتصال پلانتار فاسیا به استخوان پاشنه باشد.

راه های درمان خار پاشنه در کودکان

اکثر پزشکان توصیه می‌کنند که کفی نرمی داخل کفش، زیر پاشنه قرار داده شود. همچنین ممکن است بیمار به متخصص ساخت کفی‌های طبی معرفی شود. چنانچه فیزیوتراپی لازم باشد، الکتروتراپی، درمان نقاط ماشه‌ای یا ماساژ غالباً برای درمان خار پاشنه انجام می‌شود. متخصص فیزیوتراپی تمرین‌هایی را برای تقویت و کشش فعال عضلات کف پا و پایین پا به بیمار آموزش می‌دهد. جراحی به ندرت برای درمان خار پاشنه ضرورت می‌یابد. روش‌های زیر برای کاهش درد و علائم خار پاشنه به کار برده می‌شود.

ورزش

انجام دادن تمرین‌های کششی انعطاف‌پذیری پلانتار فاسیا و عضلات ساق پا را افزایش می‌دهد. گرفتگی و سفتی عضلات ساق پا باعث می‌شود که فشار بیشتری به پلانتار فاسیا وارد شود و در نتیجه کودک مستعد ابتلا به التهاب پلانتار فاسیا و خار پاشنه شود.

• برای کشش عضله ساق پا و پلانتار فاسیا به گونه‌ای روی پله بایستید که فقط جلوی پاها روی پله باشد و پاشنه‌ها آویزان باشد. برای حفظ تعادل از نرده راه‌پله بگیرید و به آرامی پاشنه‌ها را پایین ببرید. در این حالت باید کشش را در عضله ساق پا و پلانتار فاسیا حس کنید. کشش را 10 ثانیه حفظ کنید، سپس به آهستگی به حالت اول برگردید و کمی استراحت کنید. این حرکت را 10 بار به آهستگی تکرار کنید.
• یک تمرین ساده برای تقویت عضلات کف پا و مچ پا که از قوس کف پا حمایت می‌کنند، این است که حوله‌ای را با انگشتان پا مچاله کنید یا حوله‌ای را که روی آن قوطی کنسرو یا کمپوت را گذاشته‌اید، با انگشتان پا به سمت خودتان بکشید.

حتماً بدن را قبل از انجام تمرین‌های کششی گرم کنید، چون بافت‌های سرد به خوبی کشیده نمی‌شوند. بعد از ورزش کردن، به مدت 20 ـ 30 دقیقه یخ روی پاشنه بگذارید. کیسه یخ را در نقطه‌ای که بیشترین حساسیت به لمس را دارد، قرار بدهید تا التهاب احتمالی ناشی از انجام دادن تمرین‌های سخت کم شود.

ماساژ

برای ماساژ دادن پلانتار فاسیا کافی است که کف پای کودک را روی وسیله لوله مانندی با قطر تقریبی 8 ـ 10 سانتی‌متر، مانند بطری نوشابه یا وردنه بغلتانید.

پاشنه را با کرم ورزشی ماساژ بدهید تا علائم کودک کمتر شود. البته درمان‌های دیگری نیز وجود دارند که متخصصین طب فیزیکی از آنها برای درمان خار پاشنه بهره می‌گیرند.

دارو

داروهای خوراکی ضدالتهاب مانند آسپرین یا ایبوپروفن التهاب ناشی از تحریک پلانتار فاسیا را کاهش می‌دهد و علائم کودک را تسکین می‌دهد تا بتواند تمرین‌های کششی را برای افزایش انعطاف‌پذیری انجام بدهد. متخصص اطفال گاهی اوقات داروی ضدالتهاب را برای کودک تجویز می‌کند.

آتل شبانه

آتل شبانه کف پا را در حالت خمیده با زاویه 90 درجه نگه می‌دارد تا پا در طول شب در حالت استراحتی که پنجه رو به پایین است، قرار نگیرد. بستن آتل درد صبحگاهی را کاهش می‌دهد و همچنین چسب زدن پاشنه و قوس کف پا به تسکین درد کمک می‌کند.

درمان با کفی فنری و نرم

درد پاشنه نخستین نشانه هشدار و علامت عفونت کردن تاندون‌های کف پا است. این عفونت اصطلاحاً التهاب پلانتار فاسیا گفته می‌شود و نخستین علامت وارد شدن فشار بیش از حد به پا است. برای پیشگیری از التهاب حاد یا مزمن به بیماران توصیه می‌شود که کفشی با کفی نرم یا فنری به پا کنند. چنین کفشی به خوبی از پا حمایت می‌کند، چون فشار را از روی ناحیه عفونی برمی‌دارد و سیستم ضربه‌گیری طبیعی بدن، یعنی عضلات کف پا و پایین پا را فعال می‌کند. برخی بیماران برای حمایت از گودی کف پا و پاشنه به کفی سفارشی خار پاشنه نیاز دارند. چنانچه فرزندتان مدتی است که دچار خار پاشنه فرسایشی شده است، کفی نرم و محافظ برایش مفید خواهد بود. نکته مهم این است که فشار از روی ناحیه درگیری که بیش از حد کار کرده است، برداشته شود، چون وقتی تاندون پلانتار در اثر پارگی تاندون، خار پاشنه یا مشکل دیگری عفونت می‌کند، برای تسهیل فرآیند التیام لازم است که به ناحیه درگیر استراحت داد.

معجزه کفش مناسب

اندازه‌گیری فشار وارد بر کف پا در زمان ایستادن یا راه رفتن اطلاعات ارزشمندی را درباره توزیع فشار در کف پا در زمان تحمیل فشار به دست می‌دهد. به این ترتیب متخصص می‌تواند پا را به دقت آنالیز کند، استرس و فشار شدید احتمالی را تعیین کند و کفش مناسب را توصیه کند.