پیچ خوردگی مچ پا و درمان با روش های خانگی، جراحی و ورزش

عارضه‌ی پیچ خوردگی مچ پا (sprained ankle) زمانی رخ می‌دهد که مچ پا را به روش نامناسبی بچرخانید، بپیچانید یا بگردانید. این حرکت نامناسب باعث کشیده یا پاره شدن نوارهای بافتی محکمی موسوم به رباط می‌شود که استخوان‌های مچ پا را کنار یکدیگر نگه می‌دارد.

رباط‌ها با جلوگیری از حرکت شدید به پایدار نگه داشتن مفصل کمک می‌کنند. مچ پا زمانی پیچ می‌خورد که نیرویی فراتر از دامنه‌ی حرکتی معمول رباط به آن وارد شود. اکثر موارد پیچ خوردگی مچ پا همراه با آسیب دیدن رباط سمت خارجی مچ پا است.

درمان پیچ خوردگی مچ پا به شدت آسیب‌دیدگی بستگی دارد. هرچند مراقبت از خود و مصرف مسکن در بسیاری از موارد کفایت می‌کند، اما معاینه تخصصی برای ارزیابی شدت پیچ خوردگی مچ پا و تعیین درمان مناسب ضروری است.

درجه‌های پیچ خوردگی مچ پا

شدت پیچ خوردگی مچ پا از خفیف تا شدید متغیر است. پزشکان پیچ خوردگی مچ پا را برحسب میزان آسیب به شرح زیر درجه‌بندی می‌کنند:

• درجه 1: مچ پا  احتمالاً دردناک و کمی متورم می‌شود. رباط در پیچ خوردگی درجه 1 کشیده می‌شود، اما پاره نمی‌شود.
• درجه 2: پیچ خوردگی درجه 2 همراه با پارگی جزئی رباط است که به ورم و درد مزمن دامن می‌زند. بیمار نمی‌تواند تمام وزن را روی مچ پا بیاندازد و گاهی کبودی نیز مشاهده می‌شود. علت کبودی یا خونمردگی این است که پارگی باعث خونریزی زیر پوستی شده است.
• درجه 3: رباط مچ پا کاملاً پاره می‌شود. برخی بیماران صدای از جا در آمدن را هنگام پیچ خوردن مچ پای درجه 3 می‌شنوند. این درجه از پیچ خوردگی با درد شدید، ورم و کبودی همراه است. چون رباط دیگر قادر به انجام دادن وظیفه‌ی خود نیست، مچ پا ناپایدار می‌شود و نمی‌تواند وزن بدن را نگه دارد.

علل پیچ خوردگی مچ پا

مچ پا زمانی پیچ می‌خورد که نیروی شدیدی به مچ پا وارد شود و آن را فراتر از دامنه‌ی حرکتی نرمالش حرکت دهد؛ پی‌آمد قرار گرفتن در چنین موقعیت نامناسبی کشیده شدن یا پارگی جزئی یا کامل رباط‌های مچ پا است.

علل پیچ خوردگی مچ پا عبارت است از:

• چرخیدن مچ پا هنگام زمین خوردن
• فرود نامناسب روی پا بعد از پرش یا چرخش
• راه رفتن یا ورزش کردن روی سطح ناهموار
• چنانچه فرد دیگری هنگام ورزش کردن پایتان را لگد کند یا روی پایتان فرود بیاید.

علائم پیچ خوردگی مچ پا

نشانه‌ها و علائم پیچ خوردگی مچ پا به شدت آسیب‌دیدگی و موارد زیر بستگی دارد:

• احساس درد به ویژه هنگام تحمل وزن روی پای آسیب دیده
• حساسیت به لمس در زمان لمس کردن مچ پا
• ورم
• کبودی
• محدود شدن دامنه‌ی حرکتی
• ناپایداری مچ پا
• احساس از جا درآمدن یا شنیدن صدا در زمان آسیب‌دیدگی

زمان مراجعه به پزشک

پیچ خوردگی مچ پا ممکن است خود به خود برطرف شود. اکثر موارد ظرف دو تا دوازده هفته بعد از آسیب‌دیدگی کاملاً بهبود می‌یابد. اما اگر درد آزاردهنده باشد، به خصوص وقتی وزن را روی مچ پای آسیب دیده می‌اندازید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

پزشک می‌تواند تشخیص بدهد که آیا مچ پا واقعاً پیچ خورده است یا این که آسیب جدی‌تری با علائم مشابه وجود دارد. همچنین اگر به نظرتان می‌رسد که پیچ خوردگی به مرور زمان بهبود نمی‌یابد، لازم است به پزشک مراجعه کنید.

به خاطر داشته باشید که ورم واکنش طبیعی بدن به آسیب‌دیدگی است که وقتی بدن خون زیادی را برای کمک به التیام به ناحیه‌ی آسیب دیده می‌فرستد، ایجاد می‌شود. چون فاصله‌ی بین مچ پا و قلب زیاد است، رسیدن خون به مچ پا طول می‌کشد؛ به همین دلیل است که ورم مدت‌ها بعد از بهبود یافتن مچ پا مشاهده می‌شود.

در صورت مواجهه با علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:

• درد درازمدت
• کبودی
• ضعف

عامل‌های خطر

عامل‌های زیر خطر پیچ خوردن مچ پا را افزایش می‌دهد:

• ورزش کردن: پیچ خوردگی مچ پا یکی از آسیب‌دیدگی‌های ورزشی شایع، به ویژه در ورزش‌هایی مانند بسکتبال، تنیس، فوتبال، راگبی و دوی با مانع است که پریدن، چرخاندن یا پیچ دادن پا را ایجاب می‌کند.
• سطوح ناهموار: راه رفتن یا دویدن روی سطوح ناهموار یا زمین‌های با وضعیت نامناسب خطر پیچ خوردن مچ پا را افزایش می‌دهد
• سابقه‎ی پیچ خوردگی مچ پا: چنانچه یک بار مچ پایتان پیچ بخورد یا آسیب دیگری به مچ پا وارد شود، احتمال پیچ خوردن مچ پا در آینده وجود دارد.
• شرایط جسمی نامناسب: انعطاف‌پذیری یا قدرت نامناسب مچ پا خطر پیچ خوردن مچ پا را در زمان ورزش کردن افزایش می‌دهد.
• کفش نامناسب: کفشی که اندازه نباشد یا برای فعالیتی که انجام می‌دهید، نامناسب باشد و به طور کلی کفش‌های پاشنه بلند مچ پا را آسیب‌پذیر می‌سازد.

عوارض

چنانچه پیچ خوردگی مچ پا به خوبی درمان نشود، مچ پا مکرراً پیچ بخورد یا بیمار برای شروع مجدد فعالیت‌ها عجله کند و به مچ پا فرصت التیام ندهد، عوارض زیر بروز می‌یابد:

• درد مزمن مچ پا
• ناپایداری مزمن مچ پا
• بیماری‌های التهابی مفصل، مانند آرتروز مفصل مچ پا

تشخیص پیچ خوردگی مچ پا

پزشک مچ پا، کف پا و پایین پا را حین معاینه‌ی بالینی بررسی می‌کند، پوست اطراف آسیب‌دیدگی را لمس می‌کند تا نقاط حساس به لمس را پیدا کند و پا را برای کنترل دامنه‌ی حرکتی حرکت می‌دهد تا متوجه شود که کدام موقعیت‌ها باعث احساس درد یا ناراحتی می‌شود.

اگر آسیب‌دیدگی شدید باشد، پزشک یک یا چند مورد از روش‌های تصویربرداری زیر را برای تشخیص افتراقی شکستگی استخوان یا ارزیابی دقیق‌تر گستردگی آسیب رباط توصیه می‌کند:

• رادیوگرافی: مقدار کمی اشعه در روش رادیوگرافی از بدن عبور داده می‌شود تا تصویری از استخوان‌های مچ پا به دست بیاید. عکس رادیوگرافی برای تشخیص شکستگی استخوان مفید است.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی در MRI برای تهیه تصاویر سه بعدی یا مقطعی دقیق از ساختارهای داخلی نرم مچ پا، از جمله رباط به کار برده می‌شود.
• سی تی اسکن: سی تی اسکن جزئیات بیشتری از استخوان‌های مفصل را نشان می‌دهد. سی تی اسکن در واقع رادیوگرافی‌های متعددی است که از زوایای مختلف گرفته می‌شود و با هم ترکیب می‌شود تا تصویری سه بعدی یا مقطعی را به دست دهد.
• سونوگرافی: امواج صوتی در سونوگرافی برای تهیه‌ی تصاویر هم‌زمان به کار برده می‌شود. پزشک با توجه به تصاویر سونوگرافی می‌تواند وضعیت رباط یا تاندون را در موقعیت‌های مختلف پا بررسی کند.

درمان پیچ خوردگی مچ پا

درمان پیچ خوردگی مچ پا به شدت آسیب‌دیدگی بستگی دارد. درمان با هدف کاهش درد و ورم، تسهیل التیام رباط و بازیابی عملکرد مچ پا انجام می‌شود. چنانچه آسیب‌دیدگی شدید باشد، بیمار به متخصصین آسیب‌های عضلانی ـ اسکلتی، مانند جراح ارتوپد یا پزشک متخصص در زمینه‌ی توانبخشی و طب فیزیکی معرفی می‌شود.

مراقبت از خود

برای مراقبت از خود لازم است که رویکرد R.I.C.E. را در دو یا سه روز نخست بعد از آسیب‌دیدگی رعایت کنید؛ رویکرد رایس سرواژه‌ای است که برای درمان چهار مولفه‌ای تشکیل شده از استراحت، یخ، بستن و بالا گذاشتن به کار برده می‌شود:

• استراحت: از انجام فعالیت‌های مولد درد، ورم یا ناراحتی خودداری کنید.
• یخ: کیسه یخ را بلافاصله بعد از آسیب دیدگی به مدت 15 ـ 20 دقیقه روی مچ پا بگذارید و سپس این کار را در ساعات بیداری، هر دو تا سه ساعت یک بار تکرار کنید؛ به جای کیسه یخ می‌توانید پایتان را در وان مملو از تکه‌های یخ نیز بگذارید. چنانچه به بیماری عروقی، دیابت یا اختلال کاهش حسی مبتلا هستید، قبل از استفاده از یخ با پزشک مشورت کنید.
• بستن پا: برای این که ورم بیشتر نشود، مچ پا را تا زمان از بین رفتن ورم با باند کشی ببندید. مراقب باشید باند را آن‌قدر محکم نبندید که گردش خون در پا مختل شود. بستن باند را از دورترین نقطه از قلب شروع کنید.
• بالا گذاشتن پا: مچ پا را، به ویژه شب‌ها بالاتر از سطح قلب بگذارید تا ورم کمتر شود. جاذبه زمین با تخلیه کردن مایع اضافی جمع شده در پا، به کاهش ورم کمک می‌کند.

درمان دارویی 

مسکن‌های بدون نسخه‌ای مانند ایبوپروفن (ادویل، مورتین IB و اقلام مشابه)، سدیم ناپروکسن (الیو و اقلام مشابه) یا استامینوفن (تایلنول و اقلام مشابه) در اکثر موارد برای مدیریت درد ناشی از پیچ خوردگی مچ پا کافی است.

وسایل کمکی

چون راه رفتن با مچ پای پیچ خورده دردناک است، ممکن است لازم باشد که تا زمان از بین رفتن درد با عصای زیربغل راه بروید. پزشک با توجه به شدت پیچ خوردگی توصیه می‌کند که از باند کشی، چسب ورزشی یا مچ‌بند طبی برای پایدار کردن مچ پا استفاده کنید. چنانچه پیچ خوردگی شدید باشد، گچ گرفتن یا بستن آتل برای بی‌حرکت نگه داشتن مچ پا در زمان التیام یافتن تاندون ضروری خواهد بود.

فیزیوتراپی 

بعد از آن که درد و ورم به اندازه‌ی کافی از بین رفت و بیمار توانست مچ پا را به راحتی حرکت بدهد، پزشک تمرین‌های خاصی را برای بازیابی دامنه‌ی حرکتی، قدرت، انعطاف‌پذیری و پایداری مچ پا توصیه می‌کند. پزشک یا متخصص طب فیزیکی روش مناسب انجام حرکات ورزشی و پیشرفت در این تمرین‌ها را به بیمار آموزش می‌دهد.

تمرین‌های تعادلی و پایداری به منظور بازآموزی عضلات مچ پا و وادار کردن آنها به همکاری با یکدیگر برای حمایت کردن از مفصل و پیشگیری از پیچ خوردگی مجدد پا ضروری است. این تمرین‌ها شامل درجات مختلفی از چالش حفظ تعادل، مثلاً ایستادن روی یک پا می‌شود.

اگر مچ پایتان هنگام ورزش کردن پیچ خورده است، از پزشک معالجتان سوال کنید که چه زمانی می‌توانید ورزش کردن را دوباره شروع کنید. ممکن است پزشک یا متخصص طب فیزیکی از شما بخواهد که آزمون‌های حرکتی یا فعالیت خاصی را برای تعیین چگونگی عملکرد مچ پا و مناسب بودن آن برای بازگشت به میادین ورزشی انجام دهید.

جراحی 

چنانچه آسیب‌دیدگی التیام نیابد یا مچ پا بعد از یک دوره‌ی طولانی طب فیزیکی و انجام تمرین‌های توانبخشی ناپایدار باقی مانده باشد، جراحی ضرورت می‌یابد. البته پیچ خوردگی مچ پا به ندرت به جراحی نیاز پیدا می‌کند. جراحی با اهداف زیر انجام می‌شود:

• ترمیم رباطی که التیام نمی‌یابد.
• بازسازی رباط با بافت گرفته شده از تاندون یا رباط مجاور

حرکات ورزشی برای کمک به بازیابی عملکرد مچ پا و پیشگیری از آسیب‌دیدگی مجدد

تمرین‌های افزایش دامنه حرکتی، کششی و تقویتی در یک تا دو هفته نخست بعد از آسیب‌دیدگی انجام می‌شود.

خم کردن مچ پا  

پاشنه پای آسیب دیده را روی زمین بگذارید. انگشتان و کف پا را تا جایی که می‌توانید به سمت بدن بکشید. کشش را رها کنید. سپس پنجه را تا جایی که می‌توانید از بدن دور کنید. کشش را رها کنید. حرکت را در هفته‌ی نخست بعد از آسیب‌دیدگی تا جایی که می‌توانید تکرار کنید.

نوشتن حروف الفبا با انگشت شصت پا  

پاشنه‌ی پا را روی زمین بگذارید و حروف بزرگ الفبای انگلیسی را با انگشت شست پا بنویسید. حرف‌ها را تا جایی که می‌توانید بزرگ بنویسید.

فشار رو به پایین، کشش رو به عقب

باند کشی را حلقه کنید و دور کف پا بیاندازید و دو سر باند را محکم بگیرید. پنجه را رو به پایین و دور از بدن فشار دهید. این فشار را چند ثانیه حفظ کنید. حرکت را سی بار تکرار کنید. یک سر باند را به میز یا پایه‌ی صندلی ببندید و سر دیگر آن را دور کف پا حلقه کنید. پا را به آهستگی به سمت خودتان بکشید. کشش را چند ثانیه حفظ کنید. حرکت را سی بار تکرار کنید.

اورژن (چرخش رو به بیرون) مچ پا

روی زمین بنشینید و باند کشی را دور کف پای آسیب دیده ببندید و دور پای سالم ثابت کنید. پای آسیب دیده را به آهستگی رو به بیرون بچرخانید. حرکت را سی بار تکرار کنید.

اینورژن مچ پا 

روی زمین بنشینید و پای آسیب دیده را زیر پای سالم بگذارید. باند کشی را دور پای آسیب دیده ببندید و دور پای سالم ثابت کنید. سپس پای آسیب دیده را به آرامی رو به داخل بچرخانید. حرکت را سی بار تکرار کنید.

حرکات کششی و تقویتی را در هفته‌های سوم تا چهارم بعد از آسیب‌دیدگی انجام دهید.

کشش در حالت ایستاده

به فاصله‌ی یک بازو مقابل دیوار بایستید. پای آسیب دیده را پشت پای سالم بگذارید، به گونه‌ای که نوک پنجه رو به جلو باشد. پاشنه‌ی پاها را روی زمین نگه دارید و زانوی پای عقب را صاف نگه دارید. زانوی جلو را به آرامی آنقدر خم کنید تا کشش را در ساق پای عقب حس کنید. کشش را 15 ـ 20 ثانیه حفظ کنید. حرکت را 3 ـ 5 بار تکرار کنید.

کشش در حالت نشسته 

باند کشی را دور برجستگی کف پای آسیب دیده بیاندازید. همان‌طور که زانو را صاف نگه داشته‌اید، باند کشی را آنقدر عقب بکشید تا کشش را در بالای ساق پا احساس کنید. این کشش را 15 ثانیه حفظ کنید. حرکت را 15 ـ 20 تکرار کنید.

بالا رفتن روی پنجه 

روبروی دیوار بایستید و کف دستهایتان را برای حفظ تعادل روی دیوار بگذارید. روی پنجه پا بالا بروید. یک ثانیه در این وضعیت بمانید، سپس به آرامی پایین بیایید. حرکت را 20 ـ 30 بار تکرار کنید. وقتی قوی‌تر شدید، حرکت را در حالتی انجام بدهید که وزنتان هنگام پایین آمدن فقط روی پای آسیب دیده باشد.

کشش

پنجه و برجستگی کف پای آسیب دیده را روی کتاب یا لبه‌ی پله بگذارید و بایستید. پاشنه نباید روی زمین باشد. برای حفظ تعادل از دیوار، صندلی یا نرده پلکان بگیرید. پای دیگر را از پشت سر بالا ببرید و زانو را اندکی خم کنید. سپس پاشنه را به آرامی پایین بیاورید. یک ثانیه در این وضعیت بمانید، سپس به موقعیت اولیه برگردید. حرکت را چند مرتبه در روز، هر مرتبه 15 بار تکرار کنید. این تمرین فشار زیادی را به مچ پا وارد می‌کند، بنابراین پیش از انجام آن با پزشک معالجتان مشورت کنید.

پیشگیری

با رعایت توصیه‌های زیر می‌توانید از پیچ خوردگی پا یا آسیب‌دیدگی مجدد جلوگیری کنید:

• بدن را قبل از تمرین یا ورزش گرم کنید.
• هنگام پیاده‌روی، دویدن یا کار کردن روی سطح ناهموار مراقب باشید.
• اگر سابقه‌ی آسیب‌دیدگی مچ پا دارید یا مچ پایتان ضعیف است، از مچ بند یا چسب استفاده کنید.
• دقت کنید کفشتان اندازه و مناسب فعالیت باشد.
• پوشیدن کفش پاشنه بلند را به حداقل برسانید.
• در ورزش‌ها یا فعالیت‌هایی که آمادگی آن را ندارید، شرکت نکنید.
• انعطاف‌پذیری و قدرت مناسب عضله را حفظ کنید.
• تمرین‌های پایداری مچ پا، مانند تمرین‌های تعادلی را مرتباً انجام دهید.

آناتومی کف و مچ پا، عملکرد حرکتی پا و عارضه های مچ پا