متاتارسالژی یا درد زیر پنجه پا: درمان با فیزیوتراپی، پد و کفش طبی

متاتارسالژی به درد پنجه پا که در زیر سر استخوان های متاتارس قرار دارد، گفته می­‌شود. این ناحیه در کف پا و دقیقا زیر انگشتان پا است و گاهی اوقات سینه پا نامیده می­‌شود. متاتارسالژی در اثر شرایط مختلفی که بر روی پا تاثیر می­‌گذارند رخ می‌­دهد. متاتارسالژی یک بیماری خاص نیست بلکه علامتی برای وجود سایر مشکلات است و نوع درمان آن بستگی به علت اصلی بروز این عارضه دارد.

آناتومی پا

به پاهای خود اهمیت بدهید زیرا پا­ها وزن کل بدن شما را تحمل می­‌کنند. استخوان­‌های زیادی در پا وجود دارند که بطور خلاصه می‌توان آنها را به استخوان­‌های تارس (مچ پا)، متاتارس و فالانکس (بند انگشت) تقسیم کرد. تصویر موجود در این صفحه را مشاهده کنید. استخوان‌های تارس استخوان های بزرگتری هستند که قسمت پشت پا و استخوان پاشنه که بزرگترین استخوان تارس است را می­سازند. در هر پا پنج استخوان متاتارس وجود دارد که نامگذاری آنها بصورت عددی و از اول تا پنجم است. استخوان متاتارس اول بزرگترین نوع متاتارس است که به انگشت شست پا متصل می­شود. هر انگشت پا سه فالانکس (بند انگشت) دارد بجز انگشت شست پا که دو فالانکس دارد، بنابراین هر انگشت پا سه مفصل (و انگشت شست دو مفصل) دارد.

در ساختار پا عضلات، تاندون ها و رباط های زیادی وجود دارد. استخوان ها، تاندون ها و رباط های پا، قوس های طولی و عرضی پا را می‌سازند. این قوس‌­ها باعث می شوند که پا­­ها بتوانند وزن بدن را تحمل کنند. وجود حس در پوست پا بدلیل وجود رشته‌­های عصبی است.

چه عواملی باعث بروز متاتارسالژی می‌شود؟ 

متاتارسالژی علل مختلف دارد که شایعترین آنها عبارتند از:

استفاده بیش از حد از پا : به عنوان مثال، متاتارسالژی در دونده‌­ها و ورزشکاران دیده می­شود که منجر به التهاب خفیف در ناحیه سر استخوان های متاتارس و مفاصل اطراف آن می­‌شود. همچنین انجام ورزش­‌های دیگری مانند تنیس یا ورزش­‌هایی که نیاز به پرش دارد باعث وارد شدن فشار اضافی به سر استخوان های متاتارس و بروز التهاب و درد در این استخوان­‌ها می­‌شود.

پوشیدن کفش پاشنه بلند : پوشیدن کفش­‌های پاشنه بلند بر سر استخوان های متاتارس فشار اضافی وارد می­کند. کفش‌­هایی که سایز مناسب ندارند و یا خیلی تنگ باشند هم می­توانند از علل بروز متاتارسالژی به حساب بیایند.

اضافه وزن  : اضافه وزن، بطور کلی فشار زیادی بر روی پاها وارد می­‌کند.

قوزک پا و یا تاندون آشیل (تاندونی در پاشنه پا)

سفت و انعطاف ناپذیر: این عامل بر روی توزیع فشار در پا تاثیر می­گذارد و ممکن است منجر به انتقال فشار اضافی به سر استخوان­‌های متاتارس شود.

نوروم مورتون/تومور عصبی مورتون: نوروم مورتون یا متاتارسالژی مورتون عارضه‌­ای است که بر روی یکی از عصب­‌های بین استخوان‌­های متاتارس پا (اعصاب پنجه ای کف پا) تاثیر می­گذارد. علائم این تومور شامل درد، بی حسی و گز گز مابین دو انگشت پا است.

پا چنگالی (افزایش قوس کف پا) : در این مورد قوس کف پا به حدی زیاد می­شود که حتی با قرار دادن وزن بدن بر روی پا این قوس صاف نمی­شود. این اختلال بدلیل عدم تعادل در عضلات پا اتفاق می­افتد و احتمالا ریشه فامیلی دارد یا گاهی اوقات بطور تصادفی رخ می­دهد. اکثر افراد مبتلا به این بیماری همچنین دچار یک مشکل عصبی از قبیل فلج مغزی، اسپینا بیفیدا (شکاف مادرزادی مهره‌­ها)، دیستروفی عضلانی و یا فلج اطفال هستند. افزایش قوس کف پا باعث تحمیل فشار اضافی بر روی سینه/پنجه پا شده که منجر به متاتارسالژی می­شود.

انگشت چکشی یا انگشت خمیده : در انگشت خمیده ، هر سه مفصل انگشت پا حالتی غیر عادی دارند بطوریکه مفصلی که به استخوان متاتارس متصل است به سمت بالا خم شده، مفصل میانی به سمت پایین و مفصل انتهایی هم احتمالا به سمت پایین خم شده است. در این حالت انگشت پا شبیه به چنگال می­‌شود. در اختلال انگشت چکشی  ، همیشه انگشت پا از ناحیه مفصل میانی خم شده و به شکل چکش در می‌­آید. این تغییر شکل انگشتان به دلایل زیادی رخ می­دهد که عبارتند از استفاده از کفش­های نامناسب، آسیب دیدگی انگشتان پا، انحراف یا برآمدگی شست پا و آرتریت روماتیسمی. انگشت چکشی و انگشت خمیده در افراد مبتلا به پا چنگالی نیز دیده می­شود و این مشکلات می­‌توانند منشاء فامیلی داشته باشند. این تغییر شکل­‌ها باعث اعمال فشار اضافی بر روی پنجه پا و بروز متاتارسالژی می‌‌شوند.

انحراف یا قوز شست پا (هالوکس والگوس) : در این اختلال، اولین مفصل انگشت شست تغییر شکل داده و به سمت انگشت دوم پا انحراف پیدا می­‌کند. این مشکل باعث ایجاد برآمدگی  کنار پا و در ناحیه پایه انگشست شست می‌­شود. در این موارد، اغلب پوست وبافت اطراف مفصل آسیب دیده ضخیم شده و احتمالا این پوست وبافت ضخیم شده ملتهب، متورم و دردناک می­شوند. بخاطر وجود انحراف شست پا، فشار اضافی بر روی پنجه پا وارد شده که منجر به متاتارسالژی می‌­شود. برای کسب جزئیات بیشتر به مقاله انحراف انگشست شست مراجعه کنید.

سابقه جراحی پا : برخی از جراحی­‌های قبلی بر روی پا مانند جراحی که قبلا برای رفع انحراف شست پا انجام شده، باعث ابتلا به متاتارسالژی می­‌شوند.

ترک خوردگی یا شکستگی ناشی از فشار استخوان متاتارس : شکستگی ناشی از فشار، نوعی شکستگی ناقص استخوان است که در نتیجه ی استفاده بیش از حد ازپا اتفاق می­افتد و به عنوان آسیب دیدگی ناشی ازاستفاده مفرط نیز شهرت دارند.

بیماری فرایبرگ : بیماری فرایبرگ یا سیاه شدن استخوان­‌های کف پا، بیماری نادری است که بدلیل استئونکروز یا مرگ بعضی از استخوان‌­های متاتارس دوم و اغلب در دختران نوجوان رخ می­دهد.

آرتروز یا نقرس : آرتروز و نقرس باعث التهاب مفاصل در قسمت پنجه پا یا انگشست شست می­شوند و می‌­توانند از عوامل ابتلا به متاتارسالژی محسوب شوند.

دیابت : بیماری دیابت به اعصاب پا آسیب وارد کرده وازعلل ابتلا به متاتارسالژی است.

علائم متاتارسالژی چیست؟

متاتارسالژی باعث ایجاد درد در پنجه پا خواهد شد که این مشکل با ایستادن، راه رفتن و دویدن تشدید می­‌شود. به نظر برخی از بیماران، درد ناشی از متاتارسالژی مانند احساسی است که زمان راه رفتن بر روی سنگریزه دارند. اما سایر بیماران این درد را بصورت درد کلی بیان می­‌کنند. این درد در یک یا هر دو پا اتفاق می‌افتد. در بعضی بیماران درد در زیر یک یا دو سر استخوان­‌های متاتارس و در بیماران دیگر درد در زیرهمه استخوان‌­های متاتارس احساس می­شود.

متاتارسالژی بطور ناگهانی رخ نمی­‌دهد بلکه معمولا بتدریج و طی چند هفته بروز می‌­یابد. اگربه ناحیه آسیب دیده پا توسط بیمار یا پزشک فشار وارد شود، بیمار با احساس درد مواجه خواهد شد.

نوروم مورتون که یکی از عوامل ابتلا به متاتارسالژی است علائم خاص دیگری دارد که در مقاله جداگانه ای توضیح داده شده است.

آیا بیمار آزمایش نیاز دارد؟

اگر فردی مبتلا به متاتارسالژی باشد، پزشک او سعی می­‌کند تا علت درد را تشخیص دهد. پزشک‌­ها معمولا با توجه به شرح حال بیمار، پرسیدن سوال راجع به بیماری و معاینه پا، علت درد را تشخیص می­‌دهند، با این حال، احتمال دارد یک یا چند مورد از آزمایشات زیر را توصیه کنند:

• آزمایش خون: تست خون برای تشخیص دیابت، آرتروز و نقرس بکار می­رود.
• عکس برداری پا توسط اشعه ایکس/ رادیولوژی پا : عکس های رادیولوژی مشکلات موجود در مفاصل یا استخوان­‌های پا را نشان می­دهند.
• اسکن اولتراسوند: تستی است که برای تشخیص نوروم مورتون استفاده می­شود.
• سایر آزمایش‌­ها: گاهی اوقات آزمایشات دقیق­تری مانند اسکن ام آر آی یا تصویر برداری تشدید مغناطیسی از پای بیمار لازم است.

درمان متاتارسالژی یا درد زیر پنجه پا 

نوع درمان متاتارسالژی به علت بروز این اختلال بستگی دارد. به عنوان مثال، اگر متاتارسالژی ناشی از دیابت باشد، بیمار باید روش­‌های بهتری برای کنترل دیابت خود بکار گیرد، و یا اگر این اختلال ناشی از بیماری نقرس یا آرتروز باشد، بیمار باید نقرس و آرتروز خود را درمان کند. در این بخش پیشنهاداتی برای کاهش درد و ناراحتی مربوط به متاتارسالژی ارائه شده است:

تغییر سبک زندگی

اقدامات ساده ای مانند موارد زیر در تسکین علائم متاتارسالژی موثراند:

• فعال باشید و رژیم غذایی سالمی داشته باشید تا دچار اضافه وزن نشوید.
• شبانه حدود 7 الی 8 ساعت بخوابید، زیرا نداشتن خواب کافی باعث تشدید درد می شود.
• ورزشهای کم تحرک و سبکتر مانند شنا و دوچرخه سواری را جایگزین ورزش‌های پرتحرک و سنگین مثل دویدن، کنید.
• به تدریج تمرینات را افزایش دهید تا بدن شما با این فعالیت ها سازگار شده و قویتر شود.
• اگر مدت زیادی ایستاده اید، به خودتان استراحت بدهید.

داروهای ضد التهاب

مصرف دارو­های بدون نسخه مانند ایبوپروفن و ولتارن (دیکلوفناک)، در کاهش علائم متاتارسالژی کمک می کنند اما دلایل اصلی تحریک و درد را از بین نمی‌برند، بنابراین احتمال عود بیماری وجود دارد. لطفا قبل از مصرف این داروها با پزشک خود مشورت کنید.

کفش

دقت در انتخاب کفش مناسب، اولین قدم برای جلوگیری و درمان وضعیت دردناک متاتارسالژی است. کفشی را پیدا کنید که وزن و فشار را فقط به انگشتان و یا پنجه پا انتقال ندهد، بلکه بطور مساوی بر روی کل پا توزیع کند. طراحان مد در هنگام طراحی کفش، به بیمارانی که از متاتارسالژی رنج می­برند توجه نمی­‌کنند.

ماساژ

ناحیه دردناک پا را ماساژ دهید تا فشار ناشی از تورم برطرف شود و گردش خون در آن قسمت افزایش یابد و باعث کاهش درد شود.

آیا پدهای متاتارس برای درمان متاتارسالژی موثر هستند؟

افزودن پد­های متاتارس به کفی طبی یا آرتز یکی از درمان­‌های اصلی نوروم‌­ها است. هدف پد­های متاتارس انتقال وزن به طرف شفت­‌های متاتارس است، اما در مواردی که برای درمان نوروم‌­ها بکار میروند برای جدا کردن سراستخوان­‌های متاتارس مورد استفاده قرار می­‌گیرند. استفاده از پد­های متاتارس که عرض پا را افزایش می‌دهند به درمان نوروم­‌ها کمک می­کنند.

پد­های متاتارس در اندازه‌­ها و اشکال مختلف وجود دارند. همه متخصصین معتقدند که این پد­ها را نباید زیر سر متاتارس قرار داد بلکه باید نزدیک به سرهای متاتارس قرار گیرند. عرض این پد­ها باید سر متاتارس­های دوم، سوم و چهارم را در بر گیرد اما دقت کنید که این پدها نباید زیر سر متاتارس­های اول و پنجم قرار گیرد. از کشیدن پد­ها به نزدیکی مفاصل تارسومتاتارسال اجتناب کنید. شکل، جنس و اندازه پد­های متاتارس بر روی قدرت درمان آنها تاثیر می­گذارد.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی نیز در درمان متاتارسالژی موثر است. برای درمان چنین اختلالاتی معمولا قبل از انجام اعمال جراحی از فیزیوتراپی استفاده می­‌شود. درمان های فیزیوتراپی شامل آموزش، کفی­‌های طبی (آرتز ها)، کفش‌­های طبی، کشش عضلات اندام تحتانی خاص و تمرینات جزئی برای تقویت پا است. در مراحل اولیه درمان، روش های الکتروتراپی مانند استفاده از یخ، اولتراسوند و یا استفاده از جریان برق( interferential therapy) برای کاهش درد و التهاب مفید هستند. گاهی اوقات در بعضی موارد خاص تزریق ماده بی حسی ضربات آهسته بصورت تپ تپ زدن به کف پا به مدت چند هفته، باعث تسکین درد می­شود.

تزریق

اگر نوروم مورتون عامل بوجود آورنده متاتارسالژی باشد، تزریق کورتیکواستروئید­ها یا عوامل اسکلروز مانند الکل و فنول توصیه می­شوند. تزریق کورتیکواستروئیدها در دوره‌­های کوتاه یا میان مدت موثر است، اگرچه تاثیرات درمانی یکسانی ندارند. نتایج خوبی از تزریق اسکلروزها گزارش شده که عوارض جانبی خیلی کمی داشته‌­اند.

تمرینات اصلاحی متاتارسالژی

فیزیوتراپ­‌ها تمرینات اصلاحی پویا یی را برای وضعیت استقرار پا طراحی کرده­‌اند که این تمرینات در طی دهه گذشته تجویز، اصلاح و به دقت تنظیم شده­اند. هدف این تمرینات اصلاح کنترل بالقوه عضلات پا است. در حالت ایده آل، اگر پزشکان قادر باشند عضلات پای بیمار را به حالت عادی برگردانند، در اینصورت بیمار برای درمان مشکل خود نیازی به استفاده از کفش با کفی­‌های طبی (آرتزها) نخواهد داشت.

در حالت نرمال، عضلات پا موثر و کارآمد هستند و اگر این عضلات ضعیف یا تنبل شوند امری طبیعی است. اما خوشبختانه اکثر ضعف عضلات پا طی چند هفته آموزش و تمرین بهبود می­یابند. لطفا برای دریافت راهکارهای خاص به فیزیوتراپ خود مراجعه کنید. فیزیوتراپ، سایر علل ضعف پا از قبیل گرفتگی عضلات یا درد ارجاع شده از کمر را هم بررسی می­‌کند. یکی از تمرینات برای درمان متاتارسالژی، تقویت پا است.

تمرینات تقویت پا

هدف این تمرینات تقویت عضلاتی است که وظیفه حرکت دادن و صاف نگه داشتن انگشتان پا را بر عهده دارند.

• انگشتان پا را به سمت پایین خم کرده و به مدت 15 الی 30 ثانیه نگه دارید.
• انگشتان پا را به سمت بالا خم کرده و نگه دارید.
• انگشتان پا را به پهلو باز کرده (از هم جداکنید) و نگه دارید.
• انگشتان پا را به هم فشار داده و نگه دارید.
• هر روز و بطور مکرر این تمرینات را انجام دهید.

درمان متاتارسالژی از طریق جراحی

اگر متاتارسالژی با راهکارهای ذکر شده درمان نشود، برای برطرف کردن این اختلال بیمار نیاز به عمل جراحی دارد. نوع جراحی به عوامل بروز متاتارسالژی بستگی دارد، به عنوان مثال جراحی  را می­توان برای صاف کردن انگشتان چکشی یا خمیده و یا برای درمان نوروم مورتون بکار برد. برای دریافت راهکارها و رسیدگی­های بیشتر به فیزیوتراپ یا دکتر متخصص پا مراجعه کنید.

آیا می‌­توان از ابتلا به متاتارسالژی پیشگیری کرد؟

نمی­توان مانع بعضی از عوامل بروز متاتارسالژی مانند پای چنگالی (افزایش قوس کف پا ) شد. اما روش­هایی وجود دارد که به جلوگیری از سایرعلل ابتلا به متاتارسالژی کمک می­‌کند، این روش­‌ها شامل:

• در انتخاب کفش دقت کنید که کاملا سایز مناسبی داشته باشد، پاشنه کفش کوتاه و پنجه آن پهن باشد. این عمل از مبتلا شدن به متاتارسالژی ناشی از نوروم مورتون جلوگیری می­کند.
• اطمینان حاصل کنید که هنگام دویدن یا انجام ورزش‌هایی که فشار زیادی بر روی پا وارد می کند، کفش­های خوب و کاملا مناسبی پوشیده باشید.
• اگر اضافه وزن دارید، وزنتان را کاهش دهید.
• اگر دیابت دارید، با کنترل مناسب دیابت می توان احتمال ابتلا به مشکلات پا را کاهش داد.