استخوان سزاموئید یا کنجدی در تاندون‌هایی که زیر مفصل انگشت شست قرار دارند، جای گرفته است. استخوان‌های سزاموئید در بسیاری از مفاصل بدن مانند استخوان کشکک زانو وجود دارند. استخوان سزاموئید مانند یک تکیه‌گاه، به حرکت طبیعی انگشت شست پا کمک کرده و زمانی که انگشت شست در زمان راه رفتن یا دویدن بر روی زمین فشار وارد می‌کند مانند یک اهرم عمل می‌کند. این استخوان همچنین فشار وارد بر استخوان در قسمت کف پا را تحمل می‌کند و به این ترتیب وزن وارد بر قسمت زیر پنجه پا را جذب می‌کند. آسیب‌دیدگی استخوان سزاموئید پا بر ساختارهای بسیاری مانند تاندون‌ها، رباط‌ها و یا بافت‌ها مجاور تأثیر می‌گذارد.
آسیب‌دیدگی استخوان سزاموئید شست پا بسته به شدت آسیب به تشخیص دقیق و درمان به موقع نیاز دارد. در صورت تشخیص نادرست و یا عدم درمان، این نوع آسیب‌دیدگی می‌تواند باعث بروز مواردی مانند بد جوش خوردن و یا هالوکس ریجیدوس (خشکی شست پا) شود. از روش‌های غیر جراحی متعددی در مرکز جامع توان‌بخشی امید جهت درمان این آسیب‌دیگی استفاده می‌شود.
متخصصین این مرکز با کمک روش‌های غیر جراحی مانند کفی و کفش طبی، ورزش، ماساژ و فیزیوتراپی به بیمار برای تسریع روند بهبودی کمک می‌کنند.
ساختار و عملکرد استخوان سزاموئید شست پا (استخوان کنجدی)
استخوان‌های سزاموئید در برخی از تاندون‌ها پا وجود دارند و معمولاً به سطح مفاصل مرتبط هستند. عملکرد این استخوان شامل تغییر فشار، کاهش اصطکاک و سایش و تغییر مسیر کشیدگی عضله می‌باشد. این استخوان بایستی به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر اسکلت در نظر گرفته شود که به شکل فیلوژنتیکی به ارث می‌رسد. ضرورت‌های فیزیکی احتمالاً در انتخاب و تنظیم میزان رشد گره‌های غضروفی نقش دارند. با این وجود، گره‌های غیر طبیعی استخوان ممکن است در نتیجه فشار متناوب در بخش‌های خاصی از استخوان در عضله نزدیک‌کننده ران ایجاد شوند.
استخوان‌های سزاموئید توسط بافت فیبری تاندون‌ها در بر گرفته شده‌اند. در اندام‌های فوقانی، استخوان‌های سزاموئید در مفاصل، تنها بر سطح کف دست وجود دارند. دو تا از استخوان‌های سزاموئید به شکل ثابت در مفصل کف دستی- انگشتی شست قرار دارند؛ همچنین یکی از آن‌ها در مفصل انگشت کوچک و یکی نیز در مفصل انگشت اشاره قرار دارد. استخوان‌های سزاموئید در مفاصل کف دستی- انگشتی در انگشت‌های میانی و انگشت حلقه، در مفصل اینترفالانژیال انگشت شست و در مفصل اینترفالانژیال انگشت اشاره نیز وجود دارند.
در اندام‌های تحتانی، بزرگ‌ترین استخوان سزاموئید استخوان کشکک زانو در تاندون چهارسر ران می‌باشد. در قسمت مچ پا به پایین، مفاصل سزاموئید در مفصل متاتارسوفالانژیال انگشت شست پا، در مفصل متاتارسوفالانژیال انگشت دوم و پنجم و در مفصل انگشتان سوم و چهارم و همچنین در مفصل اینترفالانژیال انگشت شست پا وجود دارند.
استخوان‌های سزاموئید یا کنجدی به غیر از مفاصل در تاندون‌های اندام‌ها فوقانی نیز وجود دارند. یکی از این استخوان‌ها در تاندون عضله دو سر بازویی در جهت مخالف برجستگی رادیال وجود دارد. استخوان‌های سزاموئید در بسیاری از تاندون‌های اندام تحتانی وجود دارند. یکی از این استخوان‌ها در تاندون عضله پرونئوس لانگوس، یکی در تاندون درشت‌نی قدامی در جهت مخالف سر استخوان تالوس؛ یکی در سر جانبی تاندون عضله گاستروکنمیوس (عضله دو قلو) پشت مهره استخوان جانبی فمور (استخوان ران)، و یکی در تاندون عضله پسواس ماژور قرار دارد. استخوان‌های سزاموئید در تاندون سرینی بزرگ و در تاندون‌هایی که در اطراف قوزک داخلی و خارجی قرار گرفته‌اند نیز وجود دارند.
چه کسانی بیشتر در معرض آسیب‌دیدگی استخوان سزاموئید پا قرار دارند؟
آسیب‌دیدگی سزاموئید شست پا بیشتر با فعالیت‌هایی که نیاز به افزایش فشار بر سینه پا (زیر پنجه پا) دارند مربوط می‌شود مانند دویدن، بسکتبال، فوتبال، گلف، تنیس و رقص باله. استفاده از این بخش از بدن به طور مکرر در یک وضعیت یکسان می‌تواند منجر به التهاب و حتی شکستگی شود. افرادی که ارتفاع قوس کف پایشان زیاد باشد نیز در معرض بروز آسیب‌دیدگی سزاموئید قرار دارند.
انواع آسیب‌دیدگی استخوان سزاموئید پا
سه نوع آسیب‌دیدگی سزاموئید پا عبارتند از:
التهاب استخوان سزاموئید
این عارضه سبب التهاب مزمن استخوان‌های سزاموئید و تاندون‌های مرتبط با این استخوان‌ها می‌شود. التهاب سزاموئید در اثر افزایش فشار یا نیروهای کششی در اطراف استخوان‌های سزاموئید بروز می‌کند. این عارضه باعث ایجاد درد بلندمدت در قسمت زیر مفصل انگشت شست می‌شود. این نوع درد معمولاً موقتی است و در اثر استفاده از بعضی از کفش‌ها و یا انجام برخی از فعالیت‌ها ایجاد می‌شود.
شکستگی
شکستگی استخوان سزاموئید می‌تواند شدید و یا مزمن باشد. شکستگی شدید در اثر آسیب‌دیدگی (مانند وارد شدن ضربه مستقیم به استخوان) ایجاد می‌شود. شکستگی شدید سزاموئید سبب بروز درد و ورم فوری در ناحیه شکستگی می‌شود، ولی معمولاً بر کل مفصل شست پا اثر نمی‌گذارد. شکستگی مزمن سزاموئید نوعی شکستگی تنشی محسوب می‌شود (شکستگی جزئی ناشی از وارد شدن فشار مداوم یا استفاده بیش از حد). شکستگی مزمن سزاموئید باعث بروز درد بلندمدت در قسمت سینه پا زیر مفصل شست پا می‌شود. این نوع درد در اثر انجام فعالیت تشدید شده و در زمان استراحت تسکین پیدا می‌کند.
آسیب‌دیدگی انگشت چمنی
انگشت چمنی به آسیب‌دیدگی بافت نرم اطراف مفصل شست پا گفته می‌شود. عارضه انگشت چمنی باعث ایجاد درد شدید و فوری و ورم می‌شود. این عارضه معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که مفصل انگشت شست فراتر از دامنه حرکتی تحت فشار قرار گیرد. انگشت چمنی بر کل مفصل انگشت شست اثر گذاشته و سبب محدود شدن دامنه حرکتی انگشت شست می‌شود.
در صورت بروز آسیب‌دیدگی استخوان سزاموئید چه اقدامی بایستی انجام داد؟
در صورت بروز درد، ورم و یا کبودی در ناحیه انگشت شست پا، امکان دارد استخوان سزاموئید یا کنجدی دچار آسیب‌دیدگی شده باشد. در ابتدا بایستی از آزمایش مناسب در این زمینه استفاده شود. تصویربرداری با اشعه ایکس متداول‌ترین و پرکاربردترین آزمایش جهت تشخیص آسیب‌دیدگی استخوان سزاموئید شست پا محسوب می‌شود. در طی روند آزمایش، پزشک از قسمت مچ پا به پایین و خصوصاً انگشت شست بیمار را ارزیابی می‌کند. به این منظور پزشک بر روی تمامی قسمت‌های انگشت شست فشار وارد آورده و به سمت بالا و پایین حرکت می‌دهد. نحوه راه رفتن بیمار نیز ممکن است ارزیابی شود.
درمان آسیب استخوان‌های سزاموئید
درمان آسیب‌دیدگی استخوان‌های سزاموئید پا بسته به نوع، شدت و میزان آسیب‌دیدگی امکان دارد شامل یک یا چند مورد از گزینه‌های زیر باشد:
ثابت نگه داشتن پا
در این روش، پا در گچ (یا گچ متحرک مخصوص راه رفتن) قرار داده می‌شود. استفاده از عصا نیز می‌تواند در جلوگیری از قرار گرفتن وزن بر روی پا مؤثر باشد.
استفاده از ابزار و وسایل طبی
امکان دارد پزشک استفاده از ابزار و وسایل طبی که داخل کفش قرار می‌گیرند را برای بلندمدت جهت درمان مشکلات مرتبط با استخوان سزاموئید شست پا و همچنین به منظور متعادل کردن فشار وارد بر سینه پا (قسمت زیر پنجه پا) توصیه کند.
استفاده از پد، بند و نوار طبی
جهت حفظ ضربه در قسمت استخوان سزاموئید که دچار التهاب شده است می‌توان از پد در کفش استفاده کرد. همچنین ممکن است پزشک جهت تسکین ناحیه آسیب‌دیده، نزدیک به استخوان سزاموئید از نوار یا بند در وضعیتی خنثی به همراه پد استفاده کند.
جراحی
در صورت عدم تأثیر روش‌های درمانی غیر جراحی در بهبود آسیب‌دیدگی استخوان سزاموئید پا، امکان دارد از جراحی استفاده شود. جراح متخصص عارضه‌های پا، نوع جراحی مناسب با وضعیت عارضه و آسیب‌دیدگی بیمار را تعیین خواهد کرد.
