از جراحی استئوتومی به منظور برش استخوان جهت بازیابی راستای طبیعی استخوان استفاده می‌شود. این جراحی در لگن و زانوها سبب اصلاح راستای پا و بهبود نحوه گام برداشتن و همچنین کاهش درد می‌شود. در مواردی که جراحی تعویض مفصل زانو یا لگن به علت سن پایین بیمار، گزینه مناسبی محسوب نمی‌شود از روش استئوتومی استفاده می‌شود. جراحی استئوتومی زمانی به کار برده می‌شود که استخوان‌های لگن به درستی در یکدیگر جای نمی‌گیرند. در این حالت درد ایجاد شده و حرکت برای بیمار دشوار می‌شود. همچنین امکان بروز التهاب مفاصل نیز وجود دارد. این روش درمانی بیشتر در کودکان مبتلا به عارضه‌هایی مانند فلج مغزی که بر لگن تأثیر می‌گذارد انجام می‌شود.
چه زمانی استئوتومی لگن لازم است؟
روش استئوتومی شامل برش و شکل‌دهی مجدد استخوان می‌باشد. در استئوتومی لگن، حفره توخالی مفصل لگن به طور مجدد شکل‌دهی شده تا قرارگیری سر استخوان ران در این حفره به راحتی صورت بگیرد.
استئوتومی لگن در درمان عارضه‌های مختلفی مانند دیسپلازی پیشرونده لگن، دیسپلازی استابولار، نیم دررفتگی و دررفتگی، نکروز آواسکولار سر استخوان ران (بیمار لگ کالو پرتس) و بی‌ثباتی عصبی عضلانی لگن استفاده می‌شود.
ویژگی دررفتگی لگن، افزایش فشار در لبه حفره لگن در اثر فشار بار متمرکز می‌باشد. استئوتومی لگن با افزایش ناحیه تماس بین سر استخوان ران و حفره لگن، سبب کاهش فشار بار متمرکز می‌شود. این روش درمانی همچنین با اصلاح نقص حفره لگنی، به بهبود پوشش سر استخوان ران کمک می‌کند.
مواردی که پیش از انجام استئوتومی لگن بایستی ارزیابی شوند
تیم جراحی در ارتباط با موارد زیر با بیمار مشورت می‌کنند:
- داروهای بی‌حسی
- بررسی وجود هرگونه آلرژی
- مصرف هر گونه داروی شیمیایی و گیاهی و مکمل دارویی و قطع مصرف این داروها در صورت نیاز
- منع خوردن مواد غذایی مانند خودداری از خوردن و نوشیدن پس از نیمه‌شب (شب پیش از جراحی)
- هماهنگی در ارتباط با همراهی بیمار پس از جراحی
- آزمایش‌هایی که پیش از جراحی بایستی انجام شوند؛ مانند تصویربرداری از استخوان‌های لگن
انواع استئوتومی لگن
عمل استئوتومی لگن بر اساس روش‌های جراحی شامل سه گروه استئوتومی ریدایرکشنال (تغییر موقعیت)، شکل‌دهی مجدد و آگمنتیشن (آگمنتاسیون) می‌باشد.
- استئوتومی ریدایرکشنال مانند استئوتومی سالتر، ساترلند، دگا و استئوتومی پری استابولار (استیل، تونیس و گانز) سبب تغییر موقعیت استابولوم (حفره استخوان لگن) می‌شوند.
- استئوتومی شکل‌دهی مجدد مانند پمبرتون، پمبرسال و سان دیگو سبب تغییر شکل و حجم حفره استخوان لگن می‌شوند.
- استئوتومی آگمنتاسیون جهت بهبود پوشش نقص سر استخوان ران مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی شامل استئوتومی کیاری و شلف می‌باشد. استئوتومی سالتر، دگا و پمبرتون در موارد دررفتگی یا دیسپلازی خفیف لگن استفاده می‌شوند در حالی که استئوتومی استیل در موارد دیسپلازی شدید مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صورت بروز دررفتگی یا دیسپلازی پس از بلوغ اسکلتی، از استئوتومی گانز استفاده می‌شود. روش‌های دگا، کیاری و شلف جهت درمان ناپایداری عصبی عضلانی لگن مورد استفاده قرار می‌گیرند.
استئوتومی سالتر
این روش استئوتومی در کودکان بین سنین 18 ماه تا 6 سال استفاده می‌شود.
در این روش، چرخش حفره استخوان لگن به گونه‌ای انجام می‌شود که غضروف مفصلی بالای سر استخوان ران قرار بگیرد. در استئوتومی سالتر از رویکرد ایلیو اینگوینال استفاده می‌شود. یک برش پوستی از قسمت میانه ستیغ خاصره‌ای ایجاد شده و به صورت موازی در امتداد رباط اینگوینال ادامه پیدا می‌کند. چربی زیرپوستی و عضلات جهت دسترسی به استخوان ایلیوم کنار زده می‌شوند. یک برش عرضی در استخوان ایلیاک بالای حفره استخوان لگن ایجاد می‌شود. سپس قطعه بیرونی لگن به صورت جانبی چرخش داده می‌شود تا حفره استخوان لگن، سر استخوان ران را بپوشاند. این وضعیت به وسیله وارد کردن یک گرافت استخوان در فاصله ایجاد شده بوسیله استئوتومی تثبیت می‌شود.
استئوتومی دگا
این روش در مواردی انجام می‌شود که حفره استخوان لگن بیش از حد پهن و کم‌عمق می‌باشد.
به این منظور یک برش دراز در قسمت جلوی لگن ایجاد می‌شود. پس از دسترسی به استخوان لگن، برش در استخوان بالای حفره استابولوم ایجاد می‌شود. سپس بخش پایینی لگن به سمت پایین به صورت یک کاسه خم می‌شود تا سر استخوان را بپوشاند. گرافت استخوانی در فضای ایجاد شده توسط استئوتومی لگن قرار داده می‌شود.
استئوتومی استیل
استئوتومی استیل به روشی مشابه استئوتومی سالتر انجام می‌شود ولی به علت نیاز به ایجاد دو برش و انجام سه استئوتومی جداگانه پیچیده‌تر می‌باشد. یک برش مورب جهت دسترسی به استخوان ایلیوم در امتداد برجستگی ایسکیال ایجاد شده و برش دوم جهت دسترسی به استخوان شرمگاه ایجاد می‌شود. سه استئوتومی نیز از طریق سه برش انجام می‌شوند:
- بر روی بخش پایینی استخوان ایسکیوم
- بر روی ایلیوم بالای استابولوم
- بر روی استخوان راموس پوبیس
در استئوتومی استیل، موقعیت استابولوم بوسیله چرخش قطعه ایجاد شده توسط سه استئوتومی ذکر شده تغییر داده می‌شود.
استئوتومی گانز
این روش استئوتومی در کودکان، نوجوانان و جوانانی که صفحه رشد استخوانشان در اطراف حفره استخوان لگن بسته شده است، انجام می‌شود.
در استئوتومی گانز، پنج برش در استخوان اطراف حفره لگن ایجاد می‌شود. سپس استخوان لگن در امتداد حفره لگنی، جهت پوشش سر استخوان ران چرخش داده می‌شود. پس از ایجاد چرخش، این وضعیت به کمک 2 تا 3 پیچ کورتیکال کوچک تثبیت می‌شود.
استئوتومی پمبرتون
این روش استئوتومی در دیسپلازی شدید یا متوسط لگن در کودکان زیر 6 سال انجام می‌شود. در این روش حفره استابولوم جهت تغییر جهت و افزایش عمق حفره از طریق غضروف سه شاخه چرخش داده می‌شود.
برش‌های مورد نظر در اطراف حفره استابولوم ایجاد می‌شوند. سپس حاشیه برش جهت پوشش سر استخوان ران چرخش داده می‌شود. این وضعیت با استفاده از قطعه استخوان گرفته شده از ستیغ خاصره‌ای حفظ می‌شود.
استئوتومی کیاری
این روش استئوتومی در موارد دیسپلازی استابولار شدید و زمانی که روش‌های دیگر استئوتومی تاثیری در بهبود وضعیت نداشته‌اند انجام می‌شود.
در این روش، استئوتومی استخوان ایلیوم در سطح خار خاصره‌ای جلویی تحتانی انجام می‌شود. در نتیجه استخوان ایلیوم به کپسول فوقانی و خارجی متصل شده و سر استخوان ران را پوشش می‌دهد.
استئوتومی شلف
از روش استئوتومی شلف در موارد دیسپلازی که پوشش کافی برای سر استخوان ران وجود ندارد استفاده می‌شود. این روش با عریض کردن سقف استابولوم بالای کپسول مفصلی و جلوگیری از نیم دررفتگی سبب بهبود حفاظت از سر استخوان ران می‌شود. در این روش جهت تقویت حفره استابولوم، گرافت استخوان ستیغ خاصره‌ای در بخش جانبی استخوان ایلیوم در حاشیه استابولار قرار داده می‌شود.
انجام عمل استئوتومی لگن به چقدر زمان نیاز دارد؟
زمان انجام این روش درمانی به انجام تغییرات مورد نیاز بستگی دارد. امکان دارد استئوتومی لگن 2 تا 5 ساعت طول بکشد.
آیا جراحی استئوتومی لگن دردناک است؟
بروز درد و ورم در هفته اول تا دوم پس از جراحی شایع می‌باشد. مصرف دارو و اقدامات مراقبتی در منزل به رفع این موارد کمک می‌کنند.
روند بهبودی پس از استئوتومی لگن یا زانو
بیمار چند روز پس از جراحی قادر به راه رفتن می‌باشد. البته برای مدت سه ماه بایستی از عصا استفاده شود و معمولاً بهبودی کامل بین 9 تا 12 ماه طول می‌کشد.
بیمار بایستی برای مدت دو تا سه روز پس از جراحی در بیمارستان بماند. پس از مرخصی از بیمارستان، بیمار برای مدت یک هفته به مراقبت 24 ساعته نیاز دارد. در صورتی که مراقبت در منزل امکان‌پذیر نباشد، بیمار می‌تواند از مرکز توان‌بخشی استفاده کند.
فیزیوتراپی
روز پس از جراحی، دو بار در روز از فیزیوتراپی استفاده می‌شود. فیزیوتراپی شامل تمارین ورزشی ملایم، یادگیری نحوه نشستن، ایستادن و راه رفتن به کمک عصا می‌باشد. بیمار می‌تواند در روز اول پس از جراحی در فضای اتاق و روز دوم در فضاهای وسیع‌تری پیاده‌روی کند.
رانندگی پس از استئوتومی لگن چه زمانی امکان‌پذیر است؟
معمولاً سه تا چهار هفته پس از جراحی استئوتومی بیمار می‌تواند به استفاده از وسایل نقلیه ادامه دهد.
دوره بهبودی پس از مرخصی از بیمارستان
دوره بهبودی پس از جراحی استئوتومی لگن به شرح زیر می‌باشد:
شش هفته اول پس از جراحی
در این مدت زمان بیمار بایستی مصرف داروهای رقیق‌کننده خون را متوقف کند (برای مدت شش هفته نباید از آسپیرین استفاده شود )، از جوراب ضد آمبولی استفاده کند، با عصا راه برود و زخم خود را تمیز نگه دارد.
امکان دارد برای مدت 7 تا 21 روز پس از جراحی مصرف داروهای مُسکن مخدر توصیه شود. در برخی از مواقع استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی می‌تواند سبب کاهش سرعت بهبودی استخوان شود. ولی مصرف تایلنول ایرادی ندارد.
شش هفته دوم پس از جراحی
در این مدت زمان بیمار بایستی طبق دستور پزشک تا سه ماه پس از جراحی از عصا استفاده کند. همچنین بیمار می‌تواند حرکات کششی ملایم و تمارین ورزشی تقویتی را آغاز کند و پیاده‌روی کند.
سه ماه پس از جراحی
سه ماه پس از جراحی بیمار قادر است به کار نیمه وقت یا تمام وقت بپردازد (دو یا سه ماه پس از جراحی)؛ همچنین پیاده‌روی و ادامه فعالیت‌های ورزشی ملایم امکان‌پذیر است.
شش ماه پس از جراحی
در مدت زمان شش ماه پس از جراحی بیمار می‌تواند به غیر از فعالیت‌هایی که نیازمند دویدن و پریدن هستند، به طور کامل فعالیت‌های سابقش را ادامه دهد.
بیمار بایستی دو هفته و مجدداً شش هفته پس از جراحی برای تصویربرداری اشعه ایکس به پزشک مراجعه کند. ارزیابی روند بهبودی لگن به کمک اشعه ایکس برای مدت سه ماه، شش ماه و سپس هر یک سال یا دو سال یک بار الزامی می‌باشد.
پس از این دوره زمانی، پزشک به بیمار توصیه می‌کند که فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری را در حد توان خود ادامه دهد. همچنین بیمار بایستی از انجام فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن و بلند کردن اشیاء سنگین خودداری کند. چنین فعالیت‌هایی سبب افزایش سرعت ساییدگی لگن می‌شوند.
نتیجه حاصل از استئوتومی لگن چقدر ماندگار است؟
مدت زمان ماندگاری نتیجه استئوتومی لگن به طور دقیق مشخص نمی‌باشد و به میزان التهاب مفاصل لگن بستگی دارد.
عوارض ناشی از جراحی استئوتومی لگن
با وجود این که استئوتومی جهت رفع دیسپلازی لگن بهترین گزینه محسوب می‌شود، به ندرت امکان دارد عوارض نیز ایجاد شوند که شامل موارد زیر می‌باشند:
- آسیب‌دیدگی اعصاب و رگ‌های خونی
- آسیب‌های داخل مفصلی
- تأخیر در اتصال بین گرافت‌های استخوانی
- استخوان‌سازی هیتروتوپیک : تشکیل استخوان در خارج از سیستم استخوانی (معمولاً در بافت‌های نرم)
مراجعه به پزشک
در صورت عدم بهبودی و با بروز موارد زیر بایستی به پزشک مراجعه کرد:
- علائم عفونت مانند تب و لرز
- قرمزی، ورم، تشدید درد، خونریزی شدید، وجود ترشح در قسمت برش جراحی
- دردی که به کمک مصرف دارو قابل کنترل نمی‌باشد.
- سرفه، نفس‌تنگی، درد در قفسه سینه
- بی‌حسی، احساس گزگز یا از دست رفتن حس در زانو، ساق یا مچ پا به پایین
در صورت بروز موقعیت اضطراری، بیمار باید فوراً به پزشک مراجعه کند.
