در عارضه خار پاشنه پا نوار بافتی کشیده شده از پاشنه تا پنجه، یعنی همان پلانتار فاسیا یا رباط یا آرنگ کف پا دچار التهاب می‌شود. رباط در ابتدا تحریک و سپس ملتهب می‌شود و در نتیجه بیمار در پاشنه احساس درد می‌کند.که در ادامه به بقررسی علت و علایم خار پاشنه پا می پردازیم.
علائم و نشانه ها
موارد زیر از علائم خار پاشنه پا می باشد:
- درد پایین پاشنه
- درد در قوس کف پا
- تشدید درد هنگام از جا برخاستن و ایستادن
- افزایش تدریجی درد در طول چندین ماه
شدیدترین ناراحتی به علت درد پاشنه پا صبح هنگام و زمان بیدار شدن از خواب شبانه یا هنگام ایستادن پس از نشستن طولانی مدت بروز می‌یابد و پس از چند دقیقه راه رفتن به علت کشیده شدن رباط کف پا کاهش می‌یابد. درد برخی بیماران نیز فروکش می‌کند، اما پس از ایستادن و روی پا بودن طولانی مدت مجدداً آغاز می‌شود.
علت ها و دلایل
نقص ساختاری پا به عنوان دلیل رایج‌ترین التهاب پلانتار فاسیا در نظر گرفته می‌شود. برای مثال، افرادی که قوس کف پای غیرطبیعی، صافی کف پا ناکافی یا بیش از حد افزایش قوس دارند، از دیگران به مراتب حساس‌تر به خار پاشنه پا هستند.
استفاده از کفش نامناسب در هنگام راه رفتن بر روی سطوح سفت و صاف، فشار اضافی بر رباط پلانتار فاسیا و التهاب آن را ایجاد می‌کند. این مسئله به ویژه برای افرادی که حرفه‌شان نیازمند ایستادن طولانی مدت است، رخ می‌دهد. همچنین چاقی می‌تواند یک عامل موثر در بروز خار پاشنه پا باشد.
تشخیص
متخصص پا سابقه پزشکی بیمار را بررسی و پای وی را به دقت معاینه می‌کند. پزشک در طول فرایند تشخیص پس از رد دیگر احتمال‌های دامن زننده به درد پاشنه، خار پاشنه پا را تشخیص می‌دهد.
به علاوه آزمایش‌های تصویربرداری مانند پرتونگاری (اشعه ایکس) یا دیگر روش‌های تصویربرداری نیز برای تشخیص گونه‌های متفاوت درد پاشنه پا انجام می‌شود. گاهی اوقات وجود خار پاشنه پا در تصاویر مشخص می‌شود، که البته به ندرت منشأ درد محسوب می‌شود. در هر حال چنانچه تشخیص داده شود که بیمار هم دچار التهاب پلانتار فاسیا و هم دچار خار پاشنه است، گفته می‌شود که بیمار به سندرم التهاب پلانتار فاسیا یا خار پاشنه مبتلا شده است.
راه ها و روش های درمان
خوشبختانه درمان خارپاشنه پا درمان غیرجراحی بسیار کارآمدی دارد و علائم اکثر بیماران با بهره‌گیری از درمان خار پاشنه بدون جراحی برطرف می‌شود. مؤلفه‌های اصلی این روش ها عبارتند از:
کشش عضله ساق پا
انجام کشش منظم و روزانه ساق پا به مدت 6 تا 8 هفته التهاب رباط کف پای تقریباً 90 درصد از بیماران را بهبود می‌بخشد. این حرکت کششی باید روزانه در مجموع 3 دقیقه انجام شود. نحوه انجام حرکت به این صورت است که زانو را صاف نگه می‌دارید تا عضله گاستروکنمیوس، یعنی همان عضله دچار گرفتگی و انقباض، کشیده شود. این تمرین کششی خار پاشنه پا را برای هر دو پا انجام دهید و برای رسیدن به زمان 3 دقیقه ذکر شده، آن را در 6 نوبت 30 ثانیه‌ای برای هر پا تکرار کنید. به خاطر داشته باشید که انجام روزانه این کشش بسیار مهم است.
کشش مخصوص پلانتار فاسیا
انجام حرکت کششی مخصوص درمان درد خار پاشنه پا نیز به اندازه کشش عضله ساق پا مفید است و علائم اکثر بیماران را تسکین می‌دهد. برای انجام این حرکت بنشینید و پای آسیب دیده را روی پای سالم بگذارید. با دست سمت آسیب دیده کف پای دردناک را بگیرید و پنجه را به سمت عقب و رو به استخوان ساق پا بکشید. (تصویر ) این حرکت کشش تنشی را در قوس کف پا ایجاد می‌کند. انگشست شست را از چپ به راست روی قوس کف پای دردناک بکشید تا مناسب بودن حالت کشش را بررسی کنید؛ رباط کف پا در چنین حالتی باید سفت، مانند سیم گیتار، باشد. 10 ثانیه در این حالت بمانید و حرکت را 10 بار تکرار کنید. نکته مهم زمان انجام این حرکت است که باید صبح‌ها پیش از پایین آمدن از تخت و برداشتن نخستین گام و در طول روز قبل از ایستادن پس از نشستن طولانی مدت انجام شود. اکثر بیماران این تمرین را در ماه اول 4 تا 5 بار در روز انجام می‌دهند و سپس انجام آن را به روشی نیمه منظم، 3 تا 4 بار در هفته، پی می‌گیرند. انتظار می‌رود که با انجام این تمرین ظرف 6 هفته درد کاهش و عارضه به میزان 25 تا 50 درصد بهبود یابد و پس از گذشت 3 تا 6 ماه علائم برطرف شود.
نکته مهم این است که پس از تسکین و درمان درد پاشنه پا نباید حرکت‌های کششی ساق پا و پلانتار فاسیا را از یاد برد و آنها را دست کم 3 تا 4 بار در هفته انجام داد تا احتمال عود کردن عارضه خار پاشنه پا به حداقل برسد. این مدالیته‌های درمانی علائم را از بین می‌برند، اما به طور کامل به عامل‌های اصلی زیست مکانیکی ایجاد کننده زمینه ابتلا به عارضه نمی‌پردازند. بنابراین مدیریت مداوم این عارضه ضروری است.
ارتزها و کفی‌های طبی
بیماران به راحتی می‌توانند کفی‌های نرم آماده‌ای را تهیه کنند که قابل انطباق با قوس کف پا است و از آن حمایت می‌کند. سودمندی این کفی‌ها در مدیریت علائم خار پاشنه پا به اثبات رسیده است.
کفش راحت
به پا کردن کفش با تخت سفت، پنجه قایقی و رویه چرم راحت و استفاده از کفی آماده یا پد پاشنه در درمان خار پاشنه پا مؤثر است.
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
نیاز به مصرف داروی خار پاشنه خاصی نیست. مصرف کوتاه مدت داروهای ضدالتهاب غیرتجویزی به مدیریت علائم التهاب رباط کف پا کمک می‌کند، البته به شرط آن که این داروها موارد منع مصرفی مانند سابقه ابتلا به زخم معده نداشته باشد.
تعدیل فعالیت
پیشنهاد می‌شود که بیمار در صورت شروع به انجام فعالیت‌هایی مانند برنامه دویدن یا تمرینات جدید در باشگاه که ممکن است وزن اضافه‌ای را به پاشنه وارد کند، به صورت موقت آن فعالیت را متوقف کند تا علائم بهبود یابد. پس از کاهش علائم خار پاشنه پا، می‌توان به تدریج فعالیت‌ها را دوباره شروع کرد. همچنین، هر گونه تغییر در الگوی فعالیت روزانه بیمار، مثل افزایش زمان نشستن، که باعث کاهش زمانی که بیمار روی پاهاست می‌شود، نیز مفید خواهد بود.
اسپلینت یا آتل شبانه پلانتار فاسیا
اسپلینت شبانه مچ پا را در زمان خواب بیمار در حالت خنثی (زاویه صحیح) نگه می‌دارد. استفاده از اسپلینت علائم صبحگاهی خار پاشنه پا را تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد. اسپلینت شبانه را می‌توان با توجه به تجویز پزشک، به صورت آنلاین یا حتی از بعضی فروشگاه‌های عرضه کننده محصولات پزشکی تهیه کرد. بیمار باید به مدت 1 تا 3 هفته هر شب از این اسپلینت، تا زمان شکسته شدن چرخه درد، استفاده کند. ضمناً بستن مجدد اسپلینت در صورت عود کردن علائم نیز توصیه می‌شود.
کاهش وزن
اگر بیمار اضافه وزن داشته باشد، کاهش وزن تسکین علائم ناشی از التهاب رباط کف پا را در پی خواهد داشت. در اصل هر عاملی که تحمیل وزن مکرر روی رباط کف پا را کاهش می‌دهد، در بهبود علائم مؤثر خواهد بود.
تزریق موضعی
برخی پزشکان در رویارویی با التهاب پلانتار فاسیای مقاوم به درمان تزریق موضعی کورتیکواستروئید را پیشنهاد می‌دهند. این تزریق در شکستن چرخه درد تأثیرگذار خواهد بود. عده‌ای از پزشکان بهره‌گیری از تزریق PRP (پلاسمای سرشار از پروتئین) را برای درمان خار پاشنه پا مفید می‌دانند. البته تزریق زیست مکانیک اصلی را تغییر نمی‌دهد، بنابراین معمولاً ترکیبی از تزریق و پروتکل‌های کششی شرح داده شده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شاک ویو تراپی
روش شاک ویو تراپی غالباً تحت بی‌حسی انجام می‌شود. امواج شوکی با انرژی بالا بر روی پلانتار فاسیا متمرکز می‌شود و به این ترتیب آسیب کنترل شده‌ای به این رباط وارد می‌شود. خون بیشتری در واکنش به این آسیب وارد ناحیه تحت درمان می‌شود و علائم غالباً با روش شاک ویو درمانی بهبود می‌یابد. علائم خار پاشنه پا گاهی اوقات به تدریج مجدداً بروز می‌یابد، اگرچه برخی بیماران نتایج قابل قبولی را پس از 6 ماه تا 2 سال به دست آورده‌اند. درمان خارپاشنه با اولتراسوند کرایو نیز امکان پذیر است.
عمل جراحی
در حدود 90 درصد بیماران پس از 3 تا 6 ماه واکنش مثبتی را به درمان بدون جراحی خار پاشنه پا نشان می‌دهند. جراحی راهکار درمانی برای بیمارانی با علائم مقاوم است که انجام آن تنها در صورتی توصیه می‌شود که علائم علیرغم دست‌کم 6 تا 9 ماه درمان غیرجراحی مناسب تسکین نیافته باشد. شماری از دلایل اجتناب از عمل جراحی سریع عبارت است:
- میزان موفقیت بالای درمان غیرجراحی مناسب
- طولانی‌تر بودن دوره بهبود پس از جراحی پا از زمان مورد انتظار بیمار
- احتمال بالا و حتی قطعی بودن بروز عوارض پس از این نوع جراحی
- این عمل جراحی به طور کامل به دلیل اصلی دامن زننده به عارضه التهاب پلانتار فاسیا نمی‌پردازد و به همین علت جراحی چندان تأثیرگذار نخواهد بود.
- پزشک معالج پیش از مداخله جراحی باید اطمینان حاصل کند که عارضه به درستی تشخیص داده شده است. اگرچه ابتلا به التهاب پلانتار فاسیا به علت پاشنه درد بدیهی به نظر می‌رسد، اما پاشنه درد علل بالقوه دیگری نیز دارد.
در مداخله جراحی گاهی رباط کف پا (پلانتار فاسیا) طی عمل اندوسکوپی یا عمل باز فاسیوتومی آزاد می‌شود.
مراقبت های طولانی مدت
احتمال دارد علل اصلی و زیربنایی به وجود آورنده خار پاشنه پا، صرف نظر از نوع درمان انتخابی، از بین نرود؛ بنابراین اقدام‌های پیشگیرانه باید همچنان پس از رفع علائم رعایت شود. پوشیدن کفش‌های مناسب و حمایت کننده، انجام حرکت‌های کششی و استفاده از ارتزهای سفارشی اصول درمان طولانی مدت عارضه خار پاشنه پا محسوب می‌شود.
