علت درد مچ پای راست و چپ هنگام ورزش، راه رفتن و خواب

علل زیادی برای درد مچ پا وجود دارد که از صدمات حاد مانند شکستگی مچ پا یا شکستگی تا شرایط مزمن مانند آرتریت مچ پا را در برمی‌گیرد. البته نوع درد نیز می‌تواند متفاوت باشد و گاهی درد به شکل حس سوزش، درد و گزگز کردن خود را نشان می‌دهد و یا ممکن است درد بصورت ناگهانی یا تدریجی خود را نشان دهد. ارائه این اطلاعات به پزشک می‌تواند کمک زیادی در درمان درد مچ پا کند زیرا این اطلاعات سرنخ‌های اولیه را در مورد علت درد مچ پا به پزشک می‌دهد.

بعد از معاینه فیزیکی و احتمالاً انجام یکسری آزمایشات تصویربرداری، پزشک یک برنامه درمانی متناسب با وضعیت شما برایتان تنظیم می‌کند. برنامه درمانی می‌تواند شامل اقدامات ساده‌ای مثل استراحت کردن و یخ درمانی مچ پا باشد و یا گاهی هم لازم است که اقدامات جدی‌تری همچون فیزیوتراپی و یا در موارد نادر جراحی صورت گیرد.

علت درد مچ پا

مفصل مچ پا متشکل از استخوان، ماهیچه، غضروف و بافت‌هایی به نام رباط و تاندون است. هرگونه آسیب یا بیماری که بر روی هر یک از این ساختارهای مچ پا تأثیر بگذارد می‌تواند باعث بروز درد شود.

در کل، آشنایی با این تشخیص‌های منحصر به فرد می‌تواند در آماده‌سازی فرد برای مراجعه به پزشک یا پزشک مراقبت‌های اولیه، پودیاتریست (پزشک متخصص پا)، جراح ارتوپدی یا یک متخصص اورژانس به وی کمک  کند.

علل شایع درد مچ پا 

اگر شما یا یکی از عزیزانتان دچار درد مچ پا شده است به احتمال زیاد علت آن یکی از موارد زیر است:

کشیدگی عضله مچ پا 

کشیدگی مچ پا یعنی شرایطی که در آن یک یا چند رباط (بافتهای فیبروز سفت و سخت که استخوان‌ها را به هم وصل می‌کند) دچار آسیب‌دیدگی شده باشد. کشیدگی یا پیچ‌خوردگی مچ پا یکی از صدمات شایع است که ممکن است به دلیل سر خوردن از روی جدول خیابان، راه رفتن بر روی یک سطح ناهموار، افتادن از بلندی و یا هنگام انجام ورزش‌هایی مانند تنیس یا بسکتبال که در آنها تغییر سریع جهت باعث پیچ خوردن مچ پا به سمت داخل می‌شود، اتفاق بیفتد.

رباط جانبی که در قسمت بیرونی مچ پا قرار دارد شایع‌ترین رباط مچ پا است که دچار کشیدگی می‌شود. کشیدگی رباط جانبی باعث ایجاد درد و حس گزگز شدن در قسمت بیرونی مچ پا می‌شود. علاوه بر این، ممکن است که کشیدگی رباط چانبی باعث ایجاد تورم، کبودی شود به خصوص اگر رباط بصورت کامل پاره شده باشد ممکن است که این حس به فرد دست دهد که انگار مفصل مچ پا می‌خواهد از جایش بیرون بیایید.

کشیدگی قسمت میانی و فوقانی مچ پا نسبت به کشیدگی‌های جانبی مچ پا جانبی کمتر اتفاق می‌افتد. کشیدگی و پیچ‌خوردگی قسمت میانی مچ پا به سمت بیرون باعث ایجاد درد و گزگز شدن در داخل مچ پا می‌شود.

کشیدگی قسمت فوقانی مچ پا باعث ایجاد درد در بالای مچ پا می‌شود که در آن رباط‌‌ها دو استخوان پایینی پا را به هم وصل می‌کنند. این نوع کشیدگی‌ها ناشی از چرخش پا به سمت بیرون هستند و بیشتر در افرادی که ورزش‌هایی مانند فوتبال بازی می‌کنند رایج است.

تاندونیت

تاندونیت مچ پا زمانی اتفاق می‌افتد که تاندون‌ها، اتصال عضلات به استخوان، تحریک و ملتهب می‌شوند.

یک نوع تاندونیت رایج مچ پا تاندونیت پرونئال است که اشاره به آسیب ‌دیدگی به پرونئال لانگوس یا تاندون‌های پرونئال برویس دارد. این دو تاندون در امتداد قسمت بیرونی مفصل مچ پا قرار گرفته‌اند. غالبا افراد در اثر دویدن بر روی یک سطح ناهموار یا لغزنده و یا انجام ورزش‌هایی که شامل تغییر جهت سرعت هستند دچار تاندونیت پرونئال لانگوس یا بریوس می‌شوند.

درد ناشی از تاندونیت پرونئال لانگوس و یا برویس که اغلب به صورت یک درد مبهم یا حس سفت شدن رخ می‌دهد در قسمت خارج از مچ پا اتفاق می‌افتد و در طی یک دوره چند هفته‌ای ظاهر می‌شود و به هنگام ایستادن و یا راه‌ رفتن تشدید می‌شود. در مواردی که تاندونیت شدید باشد حتی امکان تورم نیز وجود دارد. علاوه بر این، گاهی اوقات افراد اذعان می‌دارند که تاندونیت نوعی حس ترق و تروق در قسمت خارجی مچ پا به همراه دارد.

نوع دیگری از تاندونیت – تاندونیت تیبیال خلفی- عموما باعث درد تدریجی مچ پا در قسمت داخل مفصل و تورم می‌شود. اگر این تاندونیت درمان نشود ممکن است منجر به بروز مشکلات قابل توجهی در راه رفتن فرد شود. اگرچه پیچ‌خوردگی مچ پا می‌تواند باعث بروز تاندونیت تیبیال خلفی شود اما معمولا بیشتر افراد پیچ‌خوردگی ترومای خاصی که باعث این قضیه شده باشد را به یاد نمی‌آورند.

تاندون آشیل بزرگترین تاندون بدن است و به عضله ساق پا و پا به استخوان پاشنه متصل است. تاندونیت آشیل باعث احساس سوزش و سفت شدن قسمت پشت مچ پا می‌شود. همچنین گاهی ممکن است که شاهد اندکی تورم همراه با سفتی صبحگاهی در پاشنه و ساق پا بود.

هرگونه فعالیتی از قییل ورزش‌هایی که مستلزم شروع و توقف ناگهانی یا تغییر جهت هستند که باعث ایجاد فشار بر روی تاندون آشیل شود، می‌تواند باعث ایجاد تاندونیت آن گردد. پوشیدن کفش نامناسب، تمرین ناکافی و یا داشتن خار پاشنه نیز می‌تواند  منجر به تاندونیت آشیل شود.

آرتروز 

سه نوع اصلی آرتروز وجود دارد که روی مچ پا تأثیر می‌گذارد. این سه نوع آرتروز عبارتند از:

• استئوآرتریت از نوع آرتروز “ساییدگی و پارگی” است که در آن غضروف موجود در مفصل مچ پا به تدریج تحلیل می‌رود. با گذشت زمان، تحیلی غضروف باعث می‌شود که استخوان‌ها به یکدیگر مالیده شوند. همچنین در اثر استئوآرتیت استئوفیت (رشد استخوان اضافی) نیز رخ دهد. درد ناشی از این نوع آرتروز متفاوت است اما غالباً  در ابتدا یک احساس دردناک و متناوب است که به مرور زمان شدیدتر و مستمر می‌شود.
• آرتریت روماتوئید یک وضعیت خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به مفاصل متعدد موجود در سراسر بدن از جمله در بیشتر موارد به مفاصل پا و مچ پا حمله می‌کند. علاوه بر این که در آرتریت روماتوئید سایر مفاصل بدن درگیر می‌شوند حتی ممکن است که کل سیستم های بدن دچار مسائلی از قبیل خستگی مفرط یا کاهش وزن غیرعمدی شود.
• آرتریت پس از ضربه بعد از آسیب‌دیدگی مچ پا ایجاد می‌شود و از این لحاظ که غضروف درون مفصل مچ پا شروع به تحلیل رفتن می‌کند بسیار به استئوآرتریت شباهت دارد.

شکستگی استخوان 

شکستگی یا ترک خوردگی استخوان یک امر شایع است و شامل شکستن یکی و یا چند تا از استخوان‌های زیر می‌شود:

• استخوان تیبیا (استخوان بین زانو و مچ پا)
• استخوان فیبولا (استخوان نازک نی)
• استخوان تالوس (حلقه رابط بین ساق و کف پا)

کشیدگی، پیچ‌خوردگی یا چرخش ناگهانی مچ پا، سر خوردن از جدول یا افتادن می‌تواند باعث شکستگی مچ پا شود.

علاوه بر درد فوری و شدید، سایر علائم اصلی شکستگی مچ پا شامل تورم، کبودی و عدم تحمل وزن بر روی مچ پا است. اگر مفصل مچ پا علاوه بر شکستگی استخوان دچار دررفتگی نیز شود در این صورت احتمال دارد که مچ پا تغییر شکل پیدا کند.

کبودی استخوان مچ پا

کبودی استخوان مچ پا بر اثر آسیب‌دیدگی با شدت ضعیف‌تر از شکستگی رخ می‌دهد. کبودی استخوان مچ پا ممکن است به تنهایی و یا شاید هم به همراه با کشیدگی مچ پا ایجاد شود. در اغلب مواقع کبود شدن استخوان مچ پا به شدت دردناک است و همانند شکستگی استخوان باعث ایجاد تورم می‌شوند.

علل نادر برای درد مچ پا

اگرچه ممکن است که پزشک منشاء درد مچ پا را وجود عوامل دیگری بداند اما این علل شایع نیستند و در موارد خیلی نادر پیش می‌آید که منبع درد مچ پا باشند.

نقرس 

نقرس نوعی آرتریت التهابی است که بر اثر تشکیل کریستال‌های اسید اوریک در یک یا چند مفصل ایجاد می‌شود. از آنجا که نقرس یکی از علل غیرشایع برای درد مچ پا است لذا در درجه اول در افرادی یکی از عوامل درد مچ پا تلقی می‌شود که به نقرس مبتلا هستند.

عفونت استخوان

عفونت استخوان (استئومیلیت) به ندرت ممکن است در مچ پا رخ دهد. علاوه بر درد در مفصل مچ پا از دیگر علائم عفونت استخوان می‌توان به گرم شدن و تورم مچ پا نیز اشاره کرد.

سندروم تونل تارسال 

سندروم تونل تارسال  به فشرده‌سازی عصب تیبیال در داخل “تونل تارسال” مچ پا (شبیه به سندرم تونل کارپال که در مچ رخ می‌دهد) اشاره دارد. این سندرم ممکن است باعث درد یا سوزش و بی‌حسی یا ایجاد حس سوزن شدن در کف پاها، انگشتان پا و گاهی اوقات پاشنه پا، مچ یا ساق پا شود.

نوروپاتی پرونئال

عصب پرونئال مشترک در قسمت تحتانی پا و شاخه‌ها به هر دو عصب عمیق پرونائال و عصب پرون سطحی منتهی می‌شود. بسته به جایی که عصب فشرده شود فرد علائم خاصی را تجربه خواهد کرد. به عنوان مثال، فشرده‌ شدن عصب زیر زانو غالبا بر اثر دراز کشیدن زیاد در زمان بستری بودن در بیمارستان یا روی هم گذاشتن بیش از حد پاها ممکن است باعث افتادگی پا شود.

فشردگی عمیق عصب پرونئال باعث درد مچ پا به همراه ایجاد احساس سوزش یا سوزن شدن بین دو انگشت پا می‌گردد. البته این وضعیت بسیار نادر است و اغلب ناشی از محکم بستن بند کفش‌ها است.

تومور 

تومورهای خوش خیم یا غیر سرطانی پا و مچ پا، مثل کیست سینوویال، لزوماً غیرشایع نیستند اما تومورهای استخوانی بدخیم یا سرطانی مانند کندروسارکوم در موارد نادر اتفاق می‌افتد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر از علت بروز علائم خود مطمئن نیستید یا نمی‌دانید که باید در این وضعیت چه کنید بهتر است به پزشک مراجعه کنید زیرا درمان درد ساق پا باید باتوجه به علت اصلی آن تجویز شود.

در صورت بروز موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:

• عدم توانایی در راه‌رفتن یا درد داشتن به هنگام پیاده‌روی
• داشتن جراحتی که باعث ناهنجاری در قسمت ساق پا شده باشد.
• داشتن درد ساق پا به هنگام شب و یا در زمان استراحت.
• ادامه داشتن درد ساق پا به مدت بیش از چند روز
• تورم ساق پا یا مفصل مچ پا
• علائم عفونت از جمله تب، قرمزی، گرما
• وجود سایر علائم غیرمعمول

تشخیص

در بسیاری از موارد تشخیص درد ساق پا به صورت بالینی انجام می‌شود. یعنی فقط با شرح دقیق سابقه پزشکی و انجام معاینه جسمانی فرد می‌توان علت درد ساق پا را تشخیص داد. با این وجود، گاهی لازم است که برای تشخیص دقیق و بهتر از آزمایشات تصویربرداری مانند سونوگرافی یا آزمایش خون نیز استفاده کرد.

راه‌های درمان درد مچ پا

درمان درد مچ پا کاملاً به علت اصلی آن بستگی دارد اما یک برنامه درمانی معمول برای بسیاری از تشخیص‌های مچ پا پیروی از پروتکل رایس (استراحت، یخ درمانی، کمپرشن و بالا گرفتن پا) است. این پروتکل اولین اقدام مناسب قبل از مراجعه به پزشک است.

پروتکل رایس 

پروتکل رایس یک روش خانگی و استاندارد برای درمان انواع آسیب‌های اسکلتی عضلانی از جمله درد مچ پا و التهاب تاندون مچ پا است. کلمه رایس به اختصار نشان‌دهنده موارد زیر است:

• استراحت (Rest): در بیشتر موارد اولین درمان استراحت عضلات و اجازه فروکش کردن التهاب حاد است. در اغلب موارد، استراحت کردن تنها قدم مورد نیاز برای تسکین درد ساق پا است. اگر علائم درد ساق پا شدید باشد در این صورت استفاده از چکمه‌های پزشکی و یا عصا می‌تواند مفید باشد.
• یخ درمانی (Ice): استفاده از بسته‌های یخ یا پک‌های ژل سرد از رایج‌ترین روش‌های درمان درد مچ پا است و بایستی روزانه بیش از سه بار و هر بار به میزان ۱۵ الی ۲۰ دقیقه  بر روی مچ پا گذاشته شود تا از شدت تورم کاسته شدده و درد آن تسکین یابد. نکته مهمی که باید مدنظر داشته باشید این است که نباید یخ بصورت مستقیم با پوست تماس داشته باشد.
• کمپرشن (Compression): باندهای فشرده سازی یا کمپرشن می‌توانند به حمایت و بی‌حرکت کردن مفصل مچ پا کمک کنند. البته باید توجه داشته باشید که این باندهای کشی نباید بیش از حد محکم بسته شوند. برخی از علائمی که نشان می‌دهد که باند کشی بیش از حد محکم بسته شده است شامل بی‌حس شدن پا، ایجاد حس سوزن سوزن شدن، افزایش درد، سرمایش یا تورم در پا یا ناحیه مچ پا و قسمت زیر باند می‌باشد.
• بالا بردن پا (Elevation): بالا بردن قوزک پا تا ارتفاع سطح قلب می‌تواند به کاهش تورم در چند روز اول بعد از آسیب دیدگی مچ پا کمک کند. بدین منظور می‌توانید به هنگام دراز کشیدن چند بالش در زیر پای خود بگذارید.

ابزارهای کمکی برای حفظ تعادل و ثبات بدن 

بسته به نوع آسیب، ممکن است نیاز به عصا یا واکر، بریس مچ پا یا اسپلینت، ارتز و  یا قالب گچ‌ باشد. در واقع نوع آسیب و علت آن مشخص خواهد كرد كه كدام یك از این موارد توسط پزشك توصیه می‌شود.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی یک جنبه مهم در درمان تقریباً کلیه مشکلات ارتوپدی است و معمولاً برای بسیاری از تشخیص‌های مچ پا از جمله کشیدگی عضله، تاندونیت و بعد از جراحی مچ پا مورد استفاده قرار می‌گیرد. فیزیوتراپیست‌ها از تکنیک‌های مختلفی برای افزایش قدرت، بازیابی مجدد تحرک و کمک به بازگشت بیماران به سطح فعالیت‌های قبل از آسیب‌دیدگی و یا کسب حداکثر بهبودی ممکن استفاده می‌کنند.

مصرف دارو 

داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی که معمولاً به آنها NSAID گفته می‌شود برخی از داروهای معمول تجویز شده، به ویژه برای بیماران مبتلا به درد ساق پا ناشی از آتروز، کشیدگی و یا تاندونیت عضله هستند. در مواردی که شدت درد زیاد باشد مثلا زمانی که فرد بر اثر شکستگی درد زیادی داشته باشد ممکن است که پزشک برای مدت کوتاهی مصرف داروهای قوی‌تری همچون اپیوئیدها یا مواد افیونی را تجویز کند.

شاید لازم باشد که در موارد شدید آرتروز مجبور به تزریق کورتیزون – استروئیدی که باعث کاهش التهاب می‌شود – به مفصل مچ پا شد اما اثر این تزریق موقتی است.

جراحی

در برخی از موارد شاید لازم باشد که برای درمان درد مچ پا از عمل جراحی استفاده کرد. از جمله در مواردی که فرد دچار شکستگی شدید در ناحیه مچ پا شده باشد در این مواقع یک جراح ارتوپدی باید با استفاده از پیچ، پین، میله و  یا صفحه، استخوان‌های مچ پا را در جای خود قرار داده و محکم کند.

دبریدمان مفصل آرتروسکوپی

اگر آرتروز مچ پا در مراحل اولیه باشد ممکن است که پزشک جراح دبریدمان مفصل آتروسکوپی انجام دهد که در آن غضروف‌های شل، بافت ملتهب و استخوان‌های اضافی از اطراف مفصل حذف می‌شوند. این عمل جراحی ممکن است بصورت آرتروسکوپی انجام شود یعنی در آن جراح  یک دوربین بسیار کوچک را به درون مفصل مچ پا وارد کند. سپس می‌توان از طریق ایجاد برش‌های کوچک دیگر ابزارهای مورد نیاز وارد مفصل شوند و از این طریق عمل دبریدمان یا “تخلیه” صورت گیرد.

آرترودز مچ پا 

یکی دیگر از جراحی‌های آرتروز مچ پا شامل آرترودز است که در آن استخوان‌های مچ پا به یکدیگر جوش داده می‌شوند تا از حرکت مفصل مبتلا به آرتروز جلوگیری شود و از این طریق میزان درد فرد به حداقل برسد.

آرتروپلاستی مچ پا

تعویض کامل مچ پا نوع دیگری از جراحی مچ پا است که به آن آرتروپلاستی مچ پا می‌گویند. در آتروپلاستی مچ پا، غضروف و استخوان آسیب دیده را برداشته و آن را با ایمپلنت مچ پا جایگزین می‌کنند.

پیشگیری

حفظ قدرت عضلانی و انعطاف‌پذیری مناسب در مچ پا کلیدی برای جلوگیری از بسیاری از انواع صدمات مچ پا است. برخی از راهکارهای آسان که می‌توانید با رعایت آنها از بروز آسیب‌دیدگی مچ پا پیشگیری کنید عبارتند از:

• گرم کردن بدن قبل از شروع فعالیت‌های جسمانی
• پوشیدن کفش مناسب (مثلا پوشیدن کفش بسکتبال به هنگام بازی بسکتبال و استفاده از کفش‌های دو به هنگام دویدن)
• استفاده از درد به عنوان راهنمای اصلی خود: اگر پا یا مچ پایتان درد می‌کند فعالیت خود را کند کرده یا بطور کامل متوقف کنید.
• سعی کنید که وزن سالم خود را حفظ کنید زیرا چاقی می‌تواند فرد را در معرض ابتلا به تاندونیت مچ پا قرار دهد و بر روی مفاصل مچ پا فشار وارد کند.
• برای جلوگیری از بدتر شدن مشکل مچ پا، انجام فعالیت‌های پر برخورد هوازی را ترک کرده و بجای آن از ورزش‌های کم برخوردی همچون شنا استفاده کنید.