شکستگی استخوان متاتارس یا استخوان کف پا، زمانی رخ می‌دهد که یکی از استخوان‌های بلند میانی کف پا ترک خورده یا شکسته شده باشد. این شکستگی ممکن است به دلیل آسیب ناگهانی (شکستگی حاد)، یا به دلیل وارد شدن فشارهای مکرر (شکستگی استرسی) رخ دهد. درمان شکستگی‌های استخوان متاتارس در کف پا، به نوع و میزان شکستگی بستگی دارد.
اگر مشکوک به شکستگی استخوان کف پا هستید باید به پزشک مراجع کنید. متخصصین مرکز جامع توان‌بخشی امید، معاینات و تست‌هایی از جمله عکس‌برداری را به شما توصیه خواهند کرد که این طریق می‌توانند بهترین روش را برای درمان و مدیریت شرایط شما، نه‌تنها برای بهبود هرچه سریع‌تر وضعیتتان، بلکه برای جلوگیری از بدتر شدن آن پیشنهاد کنند. فیزیوتراپی و بازگشت تدریجی به ورزش بخشی از مراقبت‌های بعد از بهبودی شکستگی شما می‌باشد.
استخوان‌های متاتارس در کجا واقع شده‌اند؟
استخوان‌های متاتارس از آن دسته از استخوان‌هایی در کف پا هستند که بیشتر از همه دچار ترک و شکستگی می‌شوند. در هر پا، پنج استخوان متاتارس واقع شده است. متاتارسال، استخوان‌های باریک و بلندی هستند که طول کف پا را به قسمت انتهایی انگشتان می‌رسانند. شکستگی استخوان متاتارس، شامل شکسته شدن یکی از پنج استخوان بلندی است که قسمت میانی کف پای شما را تشکیل می‌دهند.
شکستگی استخوان متاتارس پنجم
استخوان متاتارس پنجم، بیشترین میزان شکستگی را در میان استخوان‌های متاتارس دارد که بر اثر وارد شدن آسیب ناگهانی (حاد) به کف پا شکسته می‌شود. بسته به مکانیسم آسیب ممکن است در نقاط مختلفی در طول این استخوان، شکستگی ایجاد شود. دیگر استخوان‌های متاتارس نیز می‌توانند شکسته شوند. متاتارس اول، دوم و پنجم بیشترین آسیب را در ورزش دارند. چندین فوتبالیست مشهور در سال‌های اخیر دچار شکستگی استخوان در کف پا شده‌اند.
آیا شکستگی انواع مختلفی دارد؟
شکستگی‌های می‌توانند به صورت حاد و ناگهانی رخ دهند یا بلافاصله در اثر آسیب ایجاد شوند. آن‌ها همچنین می‌توانند در مدت زمان طولانی‌تری بروز کنند که در این حالت به آن‌ها شکستگی استرس گفته می‌شود. شکستگی حاد استخوان متاتارس در کف پا ممکن است باز یا بسته باشد و با جابجایی همراه باشد یا جابه‌جا نشود:
- شکستگی باز یا بسته: شکستگی باز به نوعی از شکستگی گفته می‌شود که پوست روی شکستگی باز شده باشد به طوری که ممکن است از محیط بیرون، مسیری برای ورود عفونت به استخوان‌های شکسته ایجاد شود. این نوع شکستگی جدی‌تر است، آسیب بیشتری که به بافت‌های نرم اطراف آن وارد می‌شود روند درمان و ترمیم شکستگی را دشوارتر می‌کند. برای درمان این شکستگی، ارزیابی تخصصی مورد نیاز است.
- جابه‌جا شده یا جابه‌جا نشده: شکستگی جابجا شده، نوعی از شکستگی است که استخوان‌ها پس از شکستن، از جای خود خارج شده‌اند. شکستگی جابه‌جا شده نیاز به مراقبت ویژه دارد، زیرا استخوان‌ها باید به درستی در جای خود ردیف و تثبیت شوند. این کار ممکن است با بیهوشی و استفاده از پیچ و پلاک در استخوان انجام شود.
چه عواملی باعث شکستگی‌های استخوان متاتارس می‌شود؟
شکستگی حاد استخوان متاتارس
- این شکستگی‌ها می‌تواند در اثر آسیب مستقیم به کف پا ایجاد شود. به طور مثال این شکستگی ممکن است از طریق لگد زدن یا ضربه زدن به پا، یا انداختن چیزی روی پا یا افتادن روی پا اتفاق بیفتد.
- پیچ‌خوردگی کف پا یا مچ پا نیز می‌تواند باعث شکستگی قسمت انتهایی استخوان متاتارس پنجم شود. در این آسیب‌دیدگی، مکانیزم پیچش باعث کشیده شدن رباط قوی در کف پا می‌شود که به قسمت انتهایی استخوان متاتارس پنجم متصل می‌شود و از این طریق یک قطعه استخوان را با خود بیرون می‌کشد.
- محور استخوان متاتارس معمولاً به دلیل پیچ‌خوردگی پا هنگام فرود آمدن با پرش آسیب می‌بیند. این یک مشکل رایج در میان رقصندگان باله است.
شکستگی استرسی
- به طور کلی این نوع شکستگی در استخوان متاتارس کف پا به دلیل استرس و فشارهای مکرر به استخوان بر اثر استفاده‌ی بیش از حد از آن رخ می‌دهد.
- این نوع شکستگی معمولاً در کسانی که راهپیمایی کرده‌اند یا در مسافت‌های طولانی دویده‌اند، به خصوص اگر در حین راه رفتن بارهای سنگین حمل کرده‌اند (به همین دلیل است که در گذشته به آن‌ها شکستگی راهپیمایی گفته می‌شد) دیده می‌شود.
- اغلب ورزشکاران و ورزشکاران حرفه‌ای تحت تأثیر این نوع شکستگی قرار می‌گیرند، اگرچه هر دونده‌ای، حتی کسانی که فقط کمی می‌دوند، ممکن است دچار شکستگی استخوان کف پا شود. این شکستگی‌ها همچنین معمولاً در حین تمرینات آموزشی در ارتش دیده می‌شوند.
- این شکستگی‌ها در دونده‌هایی دیده می‌شود که:
- ناگهان مسافت دویدن خو یا شدت دویدن خود را افزایش می‌دهند.
- با کفش نامناسب که مناسب پای آن‌ها نیست می‌دوند:
- انتخاب‌ها و نیازهای افراد به کفشی مناسب برای دویدن متفاوت است. البته قبل از انتخاب کفشی غیرمعمول مانند کفش‌های پابرهنه (barefoot shoes) یا کفش اصلاحی، حتماً با یک متخصص در این امر مشورت کنید. به عنوان مثال، برای دویدن با پای برهنه، باید روش صحیح آن را آموزش ببینید. به تدریج به سراغ کفش‌های مخصوص دویدن بروید بسیاری از آسیب‌ها به خاطر تغییر ناگهانی کفش‌های مخصوص دویدن رخ می‌دهند.
- خیلی سریع به سراغ کفش‌های دویدن رفته‌اند و آن‌ها را با دقت و به تدریج عوض نمی‌کنند.
- با وجود درد پا به ورزش ادامه می‌دهند.
- شکستگی استخوان کف پا همچنین اغلب در رقصندگان باله و ژیمناست کارها رخ می‌دهد.
- ناهنجاری در ساختار کف پا و ناهنجاری‌هایی در استخوان‌ها و مفاصل مانند آرتروز یا روماتیسم مفصلی یا ترد شدن استخوان‌ها (پوکی استخوان)، می‌تواند احتمال شکستگی‌های استرسی را بیشتر کند.
- شکستگی استخوان کف پا همچنین می‌تواند در افرادی رخ دهد که به دلیل مشکلات عصبی احساس عصب‌های واقع در پاهای خود را از دست داده‌اند به عنوان مثال در یک بیمار دیابتی که پای او تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته است.
آیا پوکی استخوان باعث شکستگی‌های استخوان کف پا می‌شود؟
در صورت ضعیف شدن استخوان‌های متاتارس به دلیل “نازک و ترد شدن” استخوان‌ها (پوکی استخوان)، شکستگی‌های استخوان کف پا (از هر دو نوع) به راحتی رخ می‌دهد.
آیا پیری احتمال شکستگی استخوان کف پا را بیشتر می‌کند؟
بیشتر شکستگی‌های استخوان کف پا در افراد جوان‌تر اتفاق می‌افتد، زیرا بیشتر در انواع ورزش‌ها و فعالیت‌های راهپیمایی که احتمال بروز این شکستگی‌ها را بیشتر می‌کند حضور پیدا می‌کنند. اگرچه هرچه پیرتر می‌شویم، حالت «فنری بودن» و بالشتکی بودن کف پاهایمان کاهش می‌یابد. این بدان معناست که پاهای ما ضربه را دیگر به خوبی جذب نمی‌کنند و شکستگی استخوان راحت‌تر رخ می‌دهد. کفش‌های محافظت کننده می‌توانند احتمال وقوع این وضعیت را بسیار کمتر کنند.
علائم شکستگی استخوان کف پا چیست؟
شکستگی حاد استخوان متاتارس کف پا
- ممکن است هنگام شکستن این استخوان صدای واضحی از آن به گوش برسد و معمولاً در اطراف ناحیه شکستگی درد و تحریک فوری خواهید داشت.
- این درد معمولاً “درد نقطه‌ای” نامیده می‌شود زیرا کاملاً در محل ضربه به استخوان قرار دارد.
- در اطراف استخوان‌های شکسته خونریزی رخ می‌دهد، بنابراین کبودی و تورم ایجاد می‌شود و ممکن است برای فرد دشوار باشد که وزنش را روی پای آسیب دیده وارد کند.
- حرکت پا نیز ممکن است محدود شود. نکته‌ی جالب توجه این است که این درد می‌تواند ظرف چند ساعت برطرف شود.
گاهی اوقات افراد می‌گویند که نمی‌توان با پای شکسته راه رفت اما این گفته صحیح نیست. اینکه آیا می‌توانید با پای شکسته راه بروید یا نه به این بستگی دارد که کدام استخوان شکسته باشد (و محل شکستگی در طول آن استخوان)، آیا استخوان شکسته جابه‌جا شده است یا خیر، کفش‌های شما تا چه حد محافظت کننده هستند و همچنین به تحمل شخصی شما نسبت به درد بستگی دارد؛ بنابراین راه رفتن بر روی پای شکسته امکان‌پذیر است، اگرچه انجام این کار بسیار ناخوشایند است و اگر این کار را انجام دهید ممکن است شرایط را بدتر کند.
شکستگی استرسی
- علائم آن مشابه علائم شکستگی حاد استخوان متاتارس (گفته شده در بالا) است، اگرچه معمولاً کبودی و صدای ترک وجود ندارد.
- در ابتدا، علامت اصلی این شکستگی ممکن است فقط درد کف پا در هنگام ورزش باشد که با استراحت برطرف می‌شود. این درد بیشتر به صورت گسترده و در پا پخش می‌شود.
- بعد از مدتی درد ممکن است دائمی شود، به طوری که با استراحت تسکین نمی‌یابد. ناحیه‌ی دردناک بیشتر در ناحیه شکستگی می‌باشد و درد به تدریج افزایش می‌یابد.
- به طور معمول شکستگی استرسی باعث ایجاد یک ناحیه‌ی حساس و تحریک‌پذیر در امتداد خط استخوان دوم یا سوم متاتارس می‌شود.
- ممکن است مقداری تورم وجود داشته باشد اما معمولاً کبودی وجود ندارد.
افرادی که دچار شکستگی استرسی می‌شوند ممکن است مدتی به راه رفتن ادامه دهند. در نهایت انجام این کار روز به روز برایشان دردناک می‌شود، زیرا ترک ایجاد شده در استخوان بدتر می‌شود و استخوان شروع به واکنش و التهاب می‌کند و تحمل وزن غیر ممکن خواهد شد. شکستگی استرسی استخوان متاتارس کف پا می‌تواند تا جایی پیشرفت کند که به یک شکستگی کامل استخوان تبدیل شود.
آیا درد آن افزایش می‌یابد؟
شکستگی‌های استرسی در استخوان متاتارس کف پا می‌توانند به صورت آسیب‌های بسیار کوچکی که درد شدیدی ایجاد نمی‌کنند، شروع شوند. اگرچه، اگر استخوان را تحت فشار قرار دهید، اغلب اوقات ترک‌ها عمیق و گسترده می‌شود و به تدریج دردناک‌تر می‌شوند. در نهایت، در بدترین حالت ممکن است شکستگی استرسی پیشرفت کرده و به یک شکستگی کامل تبدیل شود.
اگر شکستگی حاد داشته باشید و به فشار آوردن بر روی آن استخوان ادامه دهید، درد بیشتر خواهد شد زیرا انتهای شکسته‌ی استخوان شروع به مالیده شدن بر روی انتهای دیگر می‌کند و در نتیجه منطقه ملتهب می‌شود. در بدترین حالت ممکن است شکستگی جابه‌جا شود.
عوارض ناشی از شکستگی‌های استخوان متاتارس کف پا
در صورت درمان صحیح، شکستگی‌های استخوان متاتارس باید بدون عواقب طولانی‌مدت بهبود یابند. در صورت عدم شناسایی و درمان، برخی از این مشکلات ممکن است رخ دهد:
- اگر فشار مکرر همچنان به استخوان متاتارس دچار شکستگی استرسی وارد شود، این شکستگی می‌تواند به تدریج بدتر شود. در نهایت می‌تواند به یک شکستگی کامل در استخوان کف پا تبدیل شود.
- شکستگی اولین استخوان متاتارس می‌تواند منجر به آرتریت مفصل انگشت شست شود.
- شکستگی در انتهای استخوان متاتارس پنجم اغلب با پیچ‌خوردگی مچ پا اشتباه گرفته می‌شود و بنابراین به اندازه کافی استراحت یا محافظت نمی‌شود. این وضعیت می‌تواند منجر به مشکلاتی در جوش خوردن و ادامه درد شود.
- در یک شکستگی کامل که استخوان از جای خود جابجا شده و دوباره روی خط و ردیف خود قرار نمی‌گیرد، استخوان ممکن است از فرم خارج شود و منجر به تغییر شکل پا شود و گاهی اوقات پوشیدن کفش برای فرد دشوار می‌شود. کف پا ممکن است دردناک باشد.
- شکستگی حاد استخوان کف پا می‌تواند گاهی اوقات منجر به «جوش نخوردن یا ‘non-union » نیز شود، این وضعیتی است که دو انتهای استخوان شکسته، دیگر تلاش برای جوش خوردن به یکدیگر نمی‌کنند زیرا حرکت بین آن‌ها این امر را غیرممکن می‌کند. این مسئله ممکن است منجر به کاهش توانایی پا در تحمل کردن استرس‌ها و فشارهای ناشی از راه رفتن و دویدن شود و همچنین ممکن است منجر به درد مزمن پا گردد.
درمان شکستگی استخوان کف پا
گزینه‌های درمانی برای شکستگی استخوان کف پا بستگی به موارد زیر دارد:
- کدام استخوان متاتارس کف پا شکسته شده است.
- کدام قسمت از استخوان متاتارس شکسته است.
- شدت آسیب‌دیدگی چقدر است.
- آیا شکستگی از نوع حاد و ناگهانی است یا شکستگی استرسی.
- آیا استخوان شکسته شده جابجا شده یا جابجا نشده باشد (به مطالب بالا مراجعه کنید).
- آیا بافت‌های واقع در کف پا در اطراف شکستگی نیز آسیب جدی دیده‌اند یا خیر که باعث شده‌اند که شکستگی باز رخ دهد
اصول اساسی درمان شکستگی‌های متاتارس به شرح زیر است.
مصرف مسکن‌های ساده
داروهای مسکنی مانند پاراستامول و مسکن‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن می‌توان مصرف کرد که می‌توانند به تسکین درد کمک کنند.
استفاده از یخ
استفاده از یخ روی پا نیز می‌تواند برای تسکین درد مفید باشد. یخ باید در اسرع وقت پس از آسیب‌دیدگی، به مدت 10-30 دقیقه استفاده شود. (کمتر از 10 دقیقه تأثیر کمی دارد. بیش از 30 دقیقه ممکن است به پوست آسیب برساند.) با بسته‌بندی تکه‌های یخ در یک کیسه پلاستیکی یا حوله یا استفاده از یک کیسه نخودفرنگی منجمد، یک بسته یخ درست کنید. یخ را مستقیماً بر روی پوست قرار ندهید، زیرا ممکن است باعث سوختن آن شود. کیسه یخ را به آرامی روی قسمت آسیب دیده فشار دهید؛ زیرا سرما می‌تواند باعث کاهش جریان خون در ناحیه آسیب دیده می‌شود. این امر ممکن است درد، التهاب و کبودی را محدود کند. بعضی از پزشکان توصیه می‌کنند برای 48 تا 72 ساعت اول به مدت 15 دقیقه، برای هر دو ساعت (در طول روز) این کار تکرار شود. هنگام خوابیدن، نباید یخ را به همان صورت روی ناحیه آسیب دیده رها کرد.
استراحت و بالا بردن
هدف از بالا بردن ناحیه‌ی آسیب دیده، در ابتدا کاهش هرگونه تورم است. به طور مثال، در هنگام نشستن پا را روی صندلی بالاتر و حداقل در سطح ران قرار دهید. وقتی در رختخواب و دراز کشیده هستید، پایتان را روی یک بالش بگذارید. گاهی اوقات استراحت تنها درمانی است که حتی در شکستگی ناشی از جراحت (تروماتیک) نیز مورد نیاز است.
از وارد کردن فشار بر روی پا خودداری کنید
اگر دچار شکستگی استرسی شده‌اید، باید از فعالیتی که باعث این شکستگی و بدتر شدن آن می‌شود، اجتناب کنید. این ممکن است به معنای استفاده از عصا یا حتی ویلچر باشد.
بی‌حرکت نگه داشتن
در برخی از موارد، برای کمک به بهبود و جوش خوردن شکستگی استخوان، فقط به پشتیبانی و محافظت نیاز است. به طور مثال، یک بانداژ لوله‌ای الاستیک محافظتی با یک کفش یا چکمه‌ی نگه دارنده و محکم. در صورت نیاز، کفش‌های مخصوصی برای کمک به بی‌حرکت نگه داشتن ناحیه‌ی شکستگی و حمایت از پا وجود دارد تا بتوانید راه بروید. سپس اگر درد اجازه دهد، می‌توان تمرینات تحمل وزن تدریجی را انجام داد. سایر شکستگی‌ها ممکن است نیاز به درمان با گچ زیر زانو داشته باشند.
جراحی
گاهی اوقات، ممکن است جراحی لازم باشد مثلاً برای تراز کردن مجدد هر قسمت از استخوان که از موقعیت خود خارج شده است. برای شکستگی‌های استرسی نیازی به جراحی نیست.
چه زمانی می‌توانیم بعد از شکستگی استخوان کف پا به فعالیت خود برگردیم؟
- به طور کلی، بهبودی و جوش خوردن شکستگی‌های حاد استخوان متاتارس حدود شش تا هشت هفته طول می‌کشد. اگرچه ممکن است برای یک فرد ورزشکار برای مدت بیشتری طول بکشد که بتواند کاملاً به فعالیت خود برگردد.
- شکستگی‌های استرسی معمولاً بدون هیچ گونه عارضه‌ای بهبود می‌یابند و با گذشت زمان، افراد می‌توانند به طور کامل به فعالیت‌های قبلی خود بازگردند. وقتی می‌توانید فعالیتی را بدون درد انجام دهید، می‌توانید به آن فعالیت خود برگردید. این روند به طور معمول بین شش تا دوازده هفته طول خواهد کشید. هنگامی که دوباره ورزش را شروع می‌کنید، باید به تدریج سطح فعالیت خود را افزایش دهید. بازگشت ناگهانی به ورزش با شدت زیاد پس از استراحت ممکن است باعث تکرار یا شکستگی استرسی جدید، یا آسیب دیگری شود.
اگر درد دوباره بدتر شود چه کار باید کرد؟
اگر درد بدتر شد، باید به پزشک مراجعه کنید. الگوی مورد انتظار برای بهبودی، در آسیب‌های استخوانی از هر نوعی که باشد، این است که آسیب به تدریج بهبود یافته و درد کم‌کم کمتر شود و اینکه بدتر شدن تدریجی درد نشان می‌دهد که آسیب نیز بدتر شده یا دچار آسیب جدیدی شده‌اید.
اگر با گذشت زمان درد پای شما افزایش بیابد، انجام فعالیت ممکن است مشکل موجود را بدتر کند. در مورد شکستگی استرسی، این ممکن است به معنی شکستگی حاد باشد. در مورد شکستگی حاد، ممکن است باعث بدتر شدن جابجایی استخوان‌ها و جلوگیری از جوش خوردن دو سر استخوان به یکدیگر شود. اگر علائم آسیب به تدریج بدتر شد، همیشه باید برای مشاوره و درمان‌های دیگر، به یک پزشک متخصص مراجعه کرد.
آیا می‌توان از شکستگی استرسی استخوان کف پا جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از شکستگی‌های استرس می‌توان چند کار را انجام داد:
- شدت و مدت ورزش باید به آرامی و به تدریج بیشتر شود.
- زمان استراحت و زمان ریکاوری باید در هر برنامه تمرینی لحاظ شود.
- کفش باید متناسب با پا و متناسب با سبک دویدن و نوع ورزش شما باشد. در صورت تغییر از نوعی به نوع دیگر به طور مثال، از کفش‌های ورزشی حمایتی شروع کنید و سپس به سراغ کفش‌های پابرهنه برای دویدن بروید باید به شما نشان داده شود که چگونه سبک و مدل کفش خود را متناسب کنید. باید این کار را به تدریج انجام دهید.
- باید از علائم شکستگی استرسی اطلاع داشته باشید و نباید به دویدن با پای دردناک ادامه دهید.
اگر شکستگی‌های استرسی به سرعت شناسایی و درمان شوند، این اقدام به موقع می‌تواند مدت زمانی را که باید از فعالیت‌هایتان دور بمانید کاهش دهد.
