آیا صافی کف پا درمان دارد؟ چه عوارضی ایجاد می‌کند؟

صافی کف پا در اثر شکل‌نگرفتن یا افتادگی قوس پا به وجود می‌آید. نوزادان با کف پای صاف به دنیا می‌آیند و قوس پا پس از چند سال با رشد کودک به وجود آمده و صافی کف پا خودبه‌خود رفع خواهد شد. با این حال در مواردی صافی کف پای دائمی در اثر ژنتیک، عارضه‌های مفصلی و ضعف عضلانی به وجود می‌آید. این عارضه علائم خاصی، خصوصاً‌ در کودکان ندارد و صرفاً در مواردی ممکن است باعث بروز درد یا چرخش پاشنه‌ها به بیرون شود. صافی کف پا درمان ندارد و تنها می‌توان علائم آن را کنترل و مدیریت کرد. از گزینه‌های بهبود عوارض ناشی از صافی کف پا می‌توان به استفاده از کفی‌های طبی، فیزیوتراپی و انجام حرکات اصلاحی اشاره کرد. اگر صافی کف پا مشکلی در زندگی فرد ایجاد نمی‌کند نیاز به اقدام خاصی ندارد.

چه کف پایی صاف محسوب می‌شود؟

صافی کف پا که با اصطلاح عملی آن Pes planus هم شناخته می‌شود، یک ناهنجاری نسبتاً شایع پا است که با از بین‌ رفتن قوس طولی کف پا شکل می‌گیرد. قوس پا ترکیبی از اتصالات محکم و انعطاف‌پذیر رباط‌ها، تاندون‌ها و ماهیچه‌ها است که به ثبات و توزیع وزن در پا کمک می‌کند. صافی کف پا حالت اندام‌های تحتانی و ستون فقرات در هنگام ایستادن و راه‌ رفتن را تحت‌ تأثیر قرار می‌دهد و باعث افزایش خطر بروز آسیب و درد در پا می‌شود. همه نوزادان در بدو تولد دارای کف پای صاف هستند. قوس پا معمولاً در سن ۵ یا ۶ سالگی ایجاد می‌شود، اگر قوس‌ها ایجاد نشوند یا در بزرگسالی بر اثر آسیب و فرسایش فرو بریزند (قوس پای افتاده)، فرد دچار کف پای صاف می‌شود. این عارضه ممکن است در یک یا هر دو پا مشاهده شود.

چه زمانی برای صافی کف پا به پزشک مراجعه کنیم؟

بیشتر افراد دارای کف پای صاف به زندگی عادی خود ادامه می‌دهند و نیازی به مراجعه به پزشک پیدا نمی‌کنند. صافی کف پا اگر در کودکان تا ۶ یا ۷ سالگی رفع نشود ممکن است که برایشان در آینده مشکل‌ساز شود. در این زمان بهتر است که یک متخصص وضعیت کودک را ارزیابی کند و روش‌های درمان و اصلاح پا را تا قبل از پایان رشد کودک انجام دهد. به طور کلی تا زمانی که عوارض صافی کف پا و علائم زیر در افراد دارای کف پای صاف مشاهده نشود، نیازی به درمان نیست:

• مشکل در برقراری تعادل: قوس پا وظیفه برقراری ثبات پا را فراهم می‌کند و در هنگام راه‌رفتن شوک و ضربه‌های واردشده را جذب می‌کند. نبودن این قوس در محل خود ممکن است در طولانی‌ مدت باعث شود که استخوان‌های پا و مچ پا از وضعیت طبیعی خود خارج شوند. از بین رفتن تراز پا می‌تواند باعث ایجاد مشکل در برقراری تعادل هنگام راه‌رفتن یا دویدن شود.
• درد هنگام راه‌رفتن: صافی کف پا ممکن است باعث کشیدگی و تحت فشار قرار گرفتن عضلات و تاندون‌های پا شود. به همین دلیل هنگام راه‌ رفتن ممکن است درد در پا و مچ پا شروع شود.
• افزایش خطر بروز عارضه‌های مفصلی: از بین رفتن تراز پاها در اثر صافی کف پا و همچنین افزایش فشار بر مفاصل مچ پا، زانو و همچنین ستون‌فقرات، خطر بروز عارضه‌های مفصلی مانند آرتروز را افزایش می‌دهد.
• التهاب بافت‌های کف پا: صافی کف پا یکی از دلایل التهابات بافت‌های پا و بروز عارضه‌هایی مانند فاشیای کف پا است.
• تغییر شکل پا: تغییر در ساختار استخوان‌های پا یکی دیگر از عوارض کف پای صاف است. کشیده‌ شدن بیش از حد تاندون‌ها و رباط‌ها در اثر نبود قوس پا می‌تواند از عوامل چرخش پا به سمت داخل و تغییر شکل آن شود.
• کمردرد: تغییر در نحوه را ه‌رفتن در اثر صافی کف پا می‌تواند باعث ایجاد فشار و درد در ستون فقرات شود.
• درد شدید پاشنه: درد شدید پاشنه به‌ خصوص هنگام ایستادن و همچنین تورم و التهاب پاشنه می‌تواند از علائم خار پاشنه باشد. صافی کف پا به‌ طور مستقیم باعث ایجاد خار پاشنه نمی‌شود، اما با وارد شدن فشار بیش از حد به پا، به شکل‌گیری این عارضه کمک می‌کند.

تشخیص صافی کف پا

تشخیص صافی کف پای صاف می‌تواند از طریق علائم ظاهری آن صورت گیرد. با این حال، اگر کف پای شما از نوع انعطاف‌پذیر باشد، تشخیص آن با چشم سخت‌تر خواهد بود زیرا در حالت نشسته به‌خوبی قابل مشاهده نیست. در صورت مراجعه به پزشک، او درباره سوابق صافی کف پا، بیماری‌های وراثتی در خانواده، فعالیت‌های شغلی و تفریحی، سابقه آسیب‌دیدگی پا و نوع کفش مربوطه از شما سوالاتی می‌پرسد. سپس پزشک کفش‌ها را بررسی می‌کند تا نشانه‌هایی از ساییدگی بیش از حد را مشاهده کند. ساییدگی کفش‌ها اطلاعات مهمی را درباره مشکلات راه رفتن و ضعف در هم‌ترازی استخوان‌ها ارائه می‌دهد. همچنین، پزشک ممکن است از شما که دارای صافی کف پا هستید، بخواهد بدون استفاده از کفش راه بروید تا علاوه بر ارزیابی قوس کف پا، هرگونه چرخش خارجی در مچ پا و نشانه‌های دیگر ضعف عملکرد مکانیکی مچ پا را بررسی کند. با توجه به نتیجه این معاینه فیزیکی، ممکن است توصیه شود عکس رادیولوژی گرفته شود.

آیا صافی کف پا درمان می‌شود؟

درمان صافی کف پای اکتسابی در بزرگسالان با صافی کف پای کودکان متفاوت است. صافی کف پای کودکان معمولاً به‌خودی‌خود و اغلب بدون نیاز به درمان رفع می‌شود و اگر کودک دچار درد در اثر صافی کف پا نشود، پزشک با انجام ارزیابی‌ها و معاینه‌های دوره‌ای منتظر مشاهده تغییرات بعدی می‌ماند. در بزرگسالان معمولاً کف پای صاف همیشه صاف می‌ماند و صرفاً از روش‌های درمان برای جلوگیری از بروز عوارض جدی‌تر یا برطرف‌ کردن عوارض به وجود آمده استفاده می‌کنند. از روش‌های درمانی عوارض به وجود آمده در اثر صافی کف پا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

استراحت

اولین راه برای تسکین درد یا درمان عوارض ناشی از صافی کف پا استراحت است. برای مدتی بهتر است از انجام فعالیت‌هایی که به مچ پا یا کف پا فشار زیادی وارد می‌کنند یا درد در پا را بیشتر می‌کند، خودداری کرد.

کنترل وزن بدن

در صورت اضافه‌ وزن، باید اقداماتی برای کاهش وزن صورت بگیرد. تعداد قابل توجهی از بیمارانی که اضافه‌ وزن دارند، پس از کاهش وزن، بهبود چشمگیری را در علائم خود مشاهده می‌کنند.

تسکین درد با دارو

در صورت وجود درد یا التهاب، مصرف مسکن یا داروهای ضدالتهاب استروئیدی می‌تواند در رفع این موارد بسیار کمک‌کننده باشد.

استفاده از ارتز

ارتز (Orthosis) به وسایلی گفته می‌شود که جهت اصلاح وضعیت و بهبود عملکرد اندام‌ها استفاده می‌شوند. یکی از بهترین راه‌های بهبود عوارض ناشی از صافی کف پا استفاده از ارتزهای مربوط به پا است. استفاده از ارتز می‌تواند تعادل در راه‌رفتن را برای افراد دارای کف پای صاف برقرار کند. بهتر است که این وسایل، با توجه به وضعیت و شرایط متفاوت، برای هر فرد به صورت جداگانه به مراجعه به کلینیک طراحی و ساخته شود. برخی از ارتزهای مفید در درمان صافی کف پا شامل موارد زیر می‌شوند:

فیزیوتراپی

در صورت بروز دردهای شدید می‌توان با استفاده از تکنیک‌های فیزیوتراپی مانند استفاده از اولتراسوند، انجام حرکات اصلاحی و کششی مخصوص درد و التهاب ایجاد شده را به مقدار قابل توجهی کاهش داد. همچنین فیزیوتراپی می‌تواند با متحرک نگه‌داشتن و تقویت عضلات ضعیف باعث افزایش عملکرد پا شود و از آسیب بیشتر به استخوان‌ها و مفاصل کمک کند.

تزریق کورتیزون

کورتیزونی که در مفصل تزریق می‌شود یک داروی ضدالتهابی قوی است که از آن برای کاهش سریع درد ناشی از التهاب استفاده می‌شود. تزریق کورتیزون به شدت در تسکین علائم صافی کف پا تأثیر دارد، اما نمی‌تواند ساختمان مچ پا را اصلاح کند.

جراحی

جراحی درمان آخرین راه برای صافی کف پا است و تنها در موارد جدی و نادر انجام می‌شود. در صورتی که صافی کف پا ناشی از کوتاهی یا سفتی تاندون آشیل باشد، پزشک ممکن است به آن روشنایی بیاورد و تاندون را طویل‌تر کند. در سایر موارد، جراحی ممکن است شامل بازسازی تاندون تیبیال خلفی، برداشتن زائده‌های استخوانی و هم‌تراز کردن استخوان‌های پا باشد.

ورزش‌های مناسب صافی کف پا

انجام حرکات اصلاحی و تمرینات کششی می‌تواند از بروز عوارض و دردهای ناشی از صافی کف پا به شکل قابل توجهی جلوگیری کند و بهبود کیفیت زندگی را به همراه داشته باشد. در صورت داشتن کف پای صاف بهتر است که انجام این حرکات در برنامه روزانه قرار داده شوند.

دلایل بروز صافی کف پا

بروز عارضه صافی کف پا در کودکان و بزرگسالان دلایل مختلفی دارد. برخی از این دلایل ژنتیکی و مادرزادی است و برخی دیگر اکتسابی است و بر اثر سایر بیماری‌ها و عارضه‌ها به وجود می‌آید.

در زیر به صورت جداگانه به معرفی برخی از دلایل بروز کف پای صاف در کودکان و در بزرگسالان می‌پردازیم:

دلایل صافی کف پا در کودکان

صافی کف پا در نوزادان و کودکان نوپا غیرعادی نیست، زیرا قوس پا هنوز به وجود نیامده است. بیشتر کودکان دارای کف پای صاف انعطاف‌پذیر هستند که در آن قوس کف پا هنگام نشستن یا ایستادن روی نوک پا قابل مشاهده است، اما زمانی که کودک می‌ایستد از بین می رود و کف پا صاف دیده می‌شود. در بیشتر کودکان، صافی کف پای انعطاف‌پذیر بدون مشکل و به مرور زمان برطرف می‌شود. البته ممکن است کف پای صاف به دلایل جدی‌تری نیز در کودکان بروز پیدا کند که برخی از این دلایل شامل موارد زیر می‌شوند:

• سابقه خانوادگی: صافی کف پا می‌تواند ارثی باشد و از والدین به فرزند منتقل شود.
• بیماری‌های زمینه‌ای: برخی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند پیوستگی تارسال (Tarsal coalition)، سندرم داون، سندرم اهلرز-دانلوس (Ehlers–Danlos)، سندرم مارفان (Marfan) ممکن است باعث بروز صافی کف پا شوند.
• عارضه‌های مفصلی: وجود برخی عارضه‌های مفصلی مانند هایپرموبیلیتی (hypermobility) یا دومفصلی و همچنین آرتروز نوجوانان هم می‌تواند از دلایل بروز کف پای صاف باشند.
• عضلات ضعیف: وجود عضلات قوی در پا می‌تواند باعث هم‌ترازی و همچنین حمایت از قوس پا شود. کودکانی که زمان بیشتری را به بازی و پابرهنه راه‌رفتن در زمین‌های مختلف می‌گذرانند، عضلات، تاندون‌ها، رباط‌ها و استخوان‌های قوی‌تری در پای خود خواهند داشت که در نهایت قوس‌های مشخص‌تری در پا ایجاد می‌کنند (منبع). استفاده از کفش نامناسب می‌تواند باعث بروز صافی کف پا در کودکان شود.

دلایل صافی کف پا در بزرگسالان

افرادی که کف پای صاف ندارند نیز می‌توانند به این عارضه مبتلا شوند. قوس پا می‌تواند به دلایلی مانند آسیب‌دیدگی یا در اثر سال‌ها ساییدگی، به طور ناگهانی دچار افتادگی شود. همچنین با گذشت زمان، تاندونی که در امتداد مچ پا قرار دارد و به حمایت از قوس کمک می‌کند، ممکن است ضعیف یا پاره شود. دلایل بروز صافی کف پا در بزرگسالان شامل موارد زیر می‌شود:

• اختلال عملکرد تاندون تيبيال خلفي (PTTD): وظیفه اصلی این تاندون بالا نگه‌داشتن قوس کف پا و حمایت از مچ پا در هنگام راه رفتن است. اگر این تاندون ملتهب یا پاره شود، قوس کف پا به آرامی از بین می‌رود. احتمال بروز مشکلات تاندون تیبیال خلفی در افراد بالاتر از 40 سال بیشتر از افراد دیگر است. به علاوه، افرادی که ورزش‌های پرفشار و پربرخوردی مانند بسکتبال، تنیس یا فوتبال را انجام می‌دهد، ممکن است به خاطر استفاده مکرر از این تاندون با پارگی آن مواجه شوند.
• آرتروز و روماتیسم: آرتروز و روماتیسم مفصلی هم می‌توانند باعث بروز صافی کف پای دردناک شوند. روماتیسم علاوه بر غضروف موجود در مفاصل به رباط‌هایی که از مچ پا حمایت می‌کنند نیز حمله می‌کند. این عارضه علاوه بر ایجاد درد، باعث تغییر شکل مچ پا و صاف‌شدن کف پا نیز می‌شود. آرتروز می‌تواند ناحیه پشت یا وسط مچ پا را درگیر کند که هر دو حالت باعث افتادگی قوس کف پا می‌شوند.
• آسیب‌دیدگی: وارد شدن آسیب به رباط‌های مچ پا می‌تواند باعث از بین‌رفتن هماهنگی و تناسب میان آن‌ها شود. رباط‌ها معمولاً دو استخوان را در مفاصل به یکدیگر متصل می‌کنند و مانع حرکت بیش از حد آن‌ها می‌شوند. در صورت آسیب این رباط‌ها احتمال بروز صافی کف پا وجود دارد. علاوه بر این، شکستگی‌ها و دررفتگی استخوان‌ها نیز می‌تواند منجر به صافی کف پا شوند.
• عارضه پای شارکو: در افراد مبتلا به دیابت، عارضه‌ای به نام پای شارکو ممکن است باعث ایجاد صافی کف پا و تغییر شکل آن شود.
• سایر عوامل: عواملی مانند افزایش سن، اضافه‌ وزن، بارداری و همچنین برخی عارضه‌ها که فشار را روی یک یا دو پا افزایش می‌دهد مانند کوتاهی یک پا نسبت به پای دیگر، می‌توانند باعث ایجاد کف پای صاف در افراد شوند.

پیشگیری

پیشگیری از صافی کف پا به عوامل مختلفی مانند ژنتیک، سابقه خانوادگی، روش زندگی و غیره بستگی دارد. با این وجود می‌توانید با رعایت نکات زیر تا جایی که می‌توانید از بروز صافی کف پا جلوگیری کنید:

• کاهش وزن و حفظ وزن سالم
• انتخاب کفش مناسب یا استفاده از ارتز
• خودداری از ایستادن طولانی‌مدت
• انجام ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات پا

فراموش نکنید که با انجام این کارها ممکن است برخی افراد همچنان دچار صافی کف پا شوند. معاینات منظم با یک متخصص طب فیزیکی می تواند به نظارت بر سلامت پای شما و رفع هرگونه نگرانی کمک کند.

نتیجه‌گیری

صافی کف پا یک عارضه بسیار شایع است که در تمامی نوزادان وجود دارد. این عارضه پس از مدتی و با شکل‌گرفتن قوس پا در کودکان به مرور برطرف می‌شود و لازم نیست که والدین در این مورد نگران باشند. البته اگر صافی کف پا در اثر عوامل دیگری مانند ژنتیک، عارضه مفصلی، ضعف عضلانی یا آسیب‌دیدگی به وجود آمده باشد، موضوع جدی‌تر است و بهتر است که سریعاً به پزشک مراجعه شود. صافی کف پا، مخصوصاً در کودکان، علائم خاص و مشخصی ندارد و فقط در گذر زمان ممکن است علائمی مانند درد و التهاب مشاهده خواهد شد.

سوالات متداول

آیا با کف پای صاف می‌توان معافیت سربازی گرفت؟

اگر در اثر صافی کف پا مچ پا دچار تغییر شکل شود، ممکن است معافیت دائم را به همراه داشته باشد، در غیر این صورت صافی کف پا ممکن است فقط شامل معاف از رزم شود. به یاد داشته باشید که قوانین سربازی مدام در حال تغییرند و باید برای اطلاع دقیق‌تر از معافیت به دفاتر نظام وظیفه یا پلیس ۱۰+ مراجعه کنید.

آیا صافی کف پا خطرناک است؟

صافی کف پا در بعضی موارد هیچ مشکل یا ناراحتی به وجود نمی‌آورد و خطرناک نیست، اما در برخی موارد ممکن است که منجر به درد، سفتی و بی‌ثباتی پا شود و همچنین ممکن است باعث بروز عارضه‌هایی مانند آرتروز و کمردرد شود.

آیا می‌شود با کف پای صاف ورزش کرد؟

بله، با وجود کف پای صاف هم می‌توان به فعالیت‌های ورزشی پرداخت، اما بهتر است که از کفش‌های مناسب استفاده کرد. اگر ورزش باعث بروز درد و ناراحتی در شما شد بهتر است که با پزشک در این مورد مشورت کنید.

چه نوع کفش‌هایی برای جلوگیری از صافی کف پا مناسب هستند؟

کفش‌هایی که به خوبی از قوس و مچ پا حمایت می‌کنند می‌توانند برای جلوگیری یا بهبود صافی کف پا مناسب باشند.

آیا صافی کف پا باعث می‌شود تا قد کوتاه‌تر شود؟

خیر، ارتباطی مستقیمی میان کوتاهی قد و کف پای صاف وجود ندارد.

آیا صافی کف پا ممکن است باعث کمردرد شود؟

بله، صافی کف پا ممکن است که باعث بروز کمردرد شود. صافی کف پا می‌تواند روی هم‌ترازی و وضعیت راه‌رفتن و پاها تأثیر بگذارد و در نتیجه بیشتر روی کمر فشار وارد می‌شود.

آیا صافی کف پا ممکن است باعث بی‌تعادلی شود؟

بله، قوس‌های پا نقش مهمی در ثبات بدن هنگام راه‌رفتن دارند. عدم وجود این قوس‌ها می‌تواند باعث توزیع نامناسب وزن و در نتیجه بی‌ثباتی شود.