فیزیوتراپی و مراقبت‌های پس از جراحی تعویض مفصل زانو (جراحی زانو)

عمل جراحی تعویض مفصل زانو (آرتروپلاستی) می‌تواند مشکلات بیمار در ارتباط با وضعیت مفصل زانو را به‌طور چشمگیر برطرف کند. به هر حال مراقبت از ناحیه تحت درمان در این شرایط از اهمیت خاص برخوردار است. به این منظور امروزه از تمرین‌ها و ورزش‌های خاص برای کمک به توان‌بخشی بیمار پس از جراحی مفصل زانو استفاده می‌شود.

تمرین‌های حرکتی و سایر روش‌های توان‌بخشی می‌توانند نتایج سودمند برای فرد در هنگام انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو داشته و تداوم نتایج موفقیت‌آمیز این درمان را امکان‌پذیر نمایند. هر روز تعداد بیشتری از افراد (به خصوص افراد میانسال و مسن) از عمل جراحی تعویض مفصل زانو استفاده می‌کنند. این عمل جراحی معمولاً زمانی انجام می‌شود که شرایط نامناسب در محل مفصل باعث ایجاد درد و ناراحتی و آرتروز زانو برای بیمار شده، این شرایط محدودیت شدید در حرکت‌های مفصل ایجاد کرده و استفاده از سایر روش‌های غیرجراحی دارای اثربخشی لازم برای رفع مشکل نباشد.

توان‌بخشی یکی از مهم‌ترین بخش‌های عمل جراحی تعویض مفصل زانو است و در این شرایط لازم است بیمار به دقت توصیه‌های ارائه شده توسط متخصص طب فیزیکی را برای دستیابی به نتایج درمان موفقیت‌آمیز دنبال نماید. نتایج بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد عمل جراحی تعویض مفصل زانو یک روش بسیار موفقیت‌آمیز برای از بین بردن درد زانو و بهبود توانایی حرکتی فرد است، اما به منظور دستیابی به بهترین نتایج ممکن، لازم است توجه خاص به فرآیند توان‌بخشی پس از درمان وجود داشته باشد.

تعویض کامل مفصل زانو چیست؟

افرادی که عمل جراحی آرتروپلاستی انجام می‌دهند، در واقع کل مفصل زانوی خود را با یک مفصل مصنوعی جایگزین می‌نمایند. جایگزینی مفصل در این حالت از طریق عمل جراحی انجام می‌شود. به این ترتیب یک تکه از مفصل مصنوعی به کوندیل استخوان ران (فیمورال) متصل شده و بخش دیگر به ناحیه بالای استخوان درشت‌نی (تیبیا) متصل می‌گردد. مفصل مصنوعی حداقل از یک تکه پلی‌اتیلن ساخته شده و بین استخوان ران و درشت‌نی قرار می‌گیرد. به این ترتیب مفصل مصنوعی می‌تواند نقش جذب کننده ضربه را برای حرکت‌های پا بر عهده گیرد. علاوه بر این در 50% موارد در این عمل جراحی استخوان کشکک نیز جایگزین می‌شود. دلایل تعویض استخوان کشکک عبارت از خورده شدن استخوان، حرکت نامناسب کشکک، و عدم موفقیت ایمپلنت است. به این ترتیب هدف از تجدید ساختار کشکک بازیابی مکانیزم حرکتی عادی آن است. به هر حال این شرایط به سطح از بین رفتن استخوان و نوع پروتز کشکک مورد استفاده بستگی دارد. توجه داشته باشید در اکثر موارد دلیل اصلی جایگزینی مفصل زانو ابتلا به آرتروز می‌باشد.

عوارض پس از جراحی

خشکی و گرفتگی مفصل زانو شایع‌ترین مشکلی است که پس از عمل جراحی تعویض کل مفصل زانو در افراد مشاهده می‌شود. این شرایط تقریباً 6 تا 7 درصد بیمارانی که این عمل جراحی را انجام می‌دهند، تحت تاثیر قرار می‌دهد.

پروتز زانو نیز ممکن است در برخی موارد با شکست مواجه شده و باعث ایجاد علائم بالقوه دردناک برای بیمار شود. عدم موفقیت ابزارهای جایگزین شده می‌تواند به خاطر چاقی بیمار یا انجام فعالیت‌های ورزشی شدید و دارای سطح تماس مستقیم ایجاد شود. گاهی اوقات، پروتز به این دلیل دچار مشکل می‌شود که طراحی آن ایراد داشته است. به این ترتیب برخی از عوارض جانبی احتمالی عمل جراحی تعویض مفصل زانو به شرح زیر هستند:

شل شدن یا شکستن پروتز و اجزای تشکیل دهنده آن
ناپایداری یا دررفتگی مفصل
قرارگیری نامناسب اجزا و فرسایش آن‌ها
وارد شدن آسیب به عصب
شکستگی استخوان و دیر جوش خوردن شکستگی استخوان
ورم و التهاب در ناحیه مفصل زانو

آزمایش‌های پس از تعویض مفصل زانو

آزمایش‌های پس از تعویض مفصل زانو به شرح زیر هستند:

بررسی: بررسی وضعیت جراحت/ زخم، قرمزی، و چسبندگی پوست. هنگامی که بیمار مشکوک به ایجاد عفونت در محل زخم باشد، لازم است شرایط بیمار توسط پزشک ارتوپد یا توسط پزشک اورژانس مورد بررسی قرار گیرد.
معاینه با دست: به این ترتیب می‌توان ورم، هیپرتونی (چرخش مفصل مصنوعی)، درد و گرمی را در محل تحت درمان تشخیص داد.

مدیریت و کنترل شرایط

اولین روز پس از جراحی لازم است بیمار به‌طور کامل استراحت کند. پس از روز چهارم، تمرین‌های حرکتی فعال برای بیمار آغاز می‌شود. در این زمان متخصص فیزیوتراپی به بیمار آموزش‌های لازم را برای کنترل قدرت عضله و انجام فعالیت به منظور بازیابی دامنه کامل حرکتی مفصل ارائه می‌کند. این کار به‌طور خاص هنگامی انجام می‌شود که نیاز به بازیابی شرایط کشیدگی کامل مفصل وجود داشته باشد.

فرآیند توان‌بخشی از چهار مرحله اصلی به شرح زیر تشکیل شده است. این مراحل عبارت از حرکت دادن، تقویت استاتیک، تقویت دینامیک، و در پایان تثبیت وضعیت مفصل هستند. حرکت دادن مفصل و انجام تمرین‌های تقویتی استاتیک را می‌توان تقریباً به صورت همزمان آغاز کرد. اولین روز پس از جراحی مهم است که فرآیند چرخش خون بهبود پیدا کند. بنابراین در این زمان از بیمار خواسته می‌شود از حرکت‌های کششی و انعطاف‌پذیری استفاده کند.

پس از گذشت روز دوم، بیمار می‌تواند راه رفتن را با استفاده از ابزارهای کمکی یا واکر شروع کند. علاوه بر این متخصص فیزیوتراپی تمرین‌های حرکتی را با توجه به حرکت‌های انعطاف‌پذیری و کششی آغاز می‌کند. این تمرین‌ها معمولاً بر روی تخت ماساژ بر روی بیمار انجام می‌شود. علاوه بر این امکان انجام حرکت‌های انعطاف‌پذیری و کششی به صورت فعال نیز در این زمان وجود دارد.

فیزیوتراپی

متخصص فیزیوتراپی می‌تواند به بیمار آموزش‌های لازم را درباره تمرین‌های حرکتی قبل از عمل جراحی به صورتی آموزش دهد که بیمار بتواند درک مناسب از فرآیند درمان داشته و پس از جراحی از آمادگی لازم برای اصلاح شرایط ناحیه تحت درمان از طریق تمرین‌های حرکتی مناسب برخوردار باشد. به این ترتیب امکان شروع بسیار سریع فرآیند بهبودی وجود خواهد داشت.

روش‌های فیزیوتراپی همواره سودمند و مفید هستند. برای مثال، آب درمانی و آموزش حرکت‌های تعادلی امروزه به روش‌های اصلی فیزیوتراپی اضافه شده، اما در عمل تفاوتی بین نتایج بدست آمده با استفاده از روش‌های مختلف موجود در این بخش وجود ندارد.

علاوه بر این متخصص فیزیوتراپی ممکن است از یک دستگاه حرکت انفعالی مداوم (CPM) برای خم کردن و کشیدن آرام مفصل زانو استفاده نماید. این دستگاه پس از عمل جراحی برای بیمار استفاده شده و از طریق آن خم کردن آرام مفصل زانو امکان‌پذیر می‌شود. در واقع این دستگاه می‌تواند پس از عمل جراحی تعویض مفصل زانو و نیز سایر درمان‌های مورد استفاده برای ناحیه زانو مورد استفاده قرار گرفته و مشکلات مربوط به سفت شدن و خشکی مفصل را از بین ببرد. با قرار دادن زانو در این دستگاه به فاصله کوتاه پس از جراحی، بافت زخم در محل تحت درمان تشکیل نشده و احتمال سفت شدن مفصل پس از درمان به‌طور قابل توجه کاهش می‌یابد.

متخصص فیزیوتراپی می‌تواند از تحریک الکتریکی عصب از روی پوست برای بیمار استفاده کند. به این منظور الکترودهای مخصوص بر روی پوست ناحیه تحت درمان قرار گرفته و از این طریق اعصاب نواحی اطراف مفصل زانو برای کمک به کاهش درد و ورم و نیز تسریع فرآیند بهبود تحریک می‌شود. علاوه بر این امروزه از شاک‌ویوتراپی می‌توان برای درمان درد و ناراحتی مربوط به عمل جراحی استفاده کرد.

درمان با لیزر تراپی سرد می‌تواند در برخی موارد برای افراد سودمند باشد، اما این شرایط به روش درمان و جزئیات خاص فرآیند بهبود بستگی دارد. درمان با لیزر سرد به این دلیل سودمند است که در عمل می‌تواند فرآیند بهبود طبیعی بدن را تسریع نماید. در نتیجه، این درمان می‌تواند باعث کاهش مقدار درد ایجاد شده، محدود شدن ورم، و جلوگیری از ایجاد عوارض جانبی شده و در عمل می‌تواند تاثیر خاص بر سطح درد و ناراحتی بیمار داشته باشد. متخصصان طب فیزیکی از تمرین‌های حرکتی متعدد همچون موارد زیر برای توان‌بخشی بیماران پس از تعویض مفصل زانو استفاده می‌کنند:

تمرین‌های حرکتی در حالت درازکش

در این حالت متخصص فیزیوتراپی ناحیه پایین پا را به سمت بالا کشیده و آزاد می‌کند. همچنین در این زمان از چرخش پا برای ایجاد شرایط مناسب برای مفصل زانو استفاده می‌شود. این تمرین به‌طور خاص می‌تواند برای بهبود فرآیند چرخش خون مفید و سودمند باشد.

فشار دادن زانو به سمت پایین و کشیدن استخوان کشکک به سمت بالا. در اصطلاح به این تمرین حرکت عضله چهار سر ران گفته می‌شود.

قرار دادن یک بالش در زیر زانو و صاف کردن پا

بلند کردن پای صاف و انجام حرکت چرخشی با آن و نیز حرکت آن به داخل و خارج به صورت افقی. این تمرین برای بهبود شرایط مربوط به ایجاد کشیدگی کامل در زانو از اهمیت خاص برخوردار است.

سر دادن پاشنه پا بر روی سطح، کشیدن زانو به سمت بالا و صاف کردن پا. این تمرین با خم کردن و ایجاد کشیدگی در زانو ارتباط دارد. علاوه بر این امکان استفاده از این تمرین‌ها در مراحل پیشرفته درمان در حالت نشسته بر روی صندلی نیز وجود دارد.

تمرین‌های حرکتی در حالت نشسته
به صورت نشسته بر روی صندلی پای خود را در حالت صاف از زمین بلند کرده و انگشتان پا را به سمت خود بکشید.

پای خود را با کمک پای دیگر صاف کنید. این تمرین به‌طور خاص برای ایجاد کشش در زانو از اهمیت خاص برخوردار است.

پای خود را بالا کشیده و آن را به سمت داخل و خارج حرکت دهید. پاشنه پای خود را بر روی سطح سر داده، زانوی خود را بالا کشیده و پای خود را صاف کنید.

تمرین‌های حرکتی در حالت ایستاده
در حالت ایستاده بر روی پاشنه‌ها و انگشتان پا به صورت متناوب قرار گیرید. برای انجام این تمرین می‌توانید از یک صندلی برای حفظ تعادل استفاده کنید. بر روی یک پا ایستاده و سعی کنید وزن خود را بر روی پای مورد نظر قرار دهید. به آرامی به سمت زانوهای خود خم شوید.