یکی از مشکلاتی که می تواند بعد از شکستگی های لگن، ران و ساق و یا اعمال جراحی لگن و پاها به وجود آید لخته شدن خون یا ترمبوز وریدی و سپس آمبولی وریدی یا ترومبوآمبولی Thromboembolism است. گرچه این عارضه می تواند در هر شکستگی های لگنی و پاها ایجاد شود ولی در افراد مسن و یا در افرادی که مدت زیادی در بستر استراحت کرده و بی حرکت می مانند بیشتر دیده می شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت در کلینیک امید میتوانید با شماره تلفنهای02188801800 و 09107803155 تماس حاصل فرمایید.
DVT چیست؟
DVT مخفف Deep Vein Thrombosis ، به معنای پیدا شدن لخته ی خون در وریدهای عمقی پا ، به ویژه ساق پا است.
وریدهای (سیاهرگ های) ساق و ران پا به دو دسته طبقهبندی میشوند:
1- وریدهای سطحی که گاهی هم قابل رویت هستند و بعضی مواقع با نارسا شدن آنها بیماری واریس پیدا میشود. این وریدها خون اندام تحتانی را به بالا میبرند.
2- وریدهای عمقی که خون را از همان وریدهای سطحی و از عمق اندامها تحویل میگیرند و راه اصلی انتقال خون به سمت بالا هستند. این وریدها بعدا خون را به وریدهای رانی و سپس لگن تخلیه کرده و از طریق وریدهای شکمی به قلب منتقل میکنند تا پس از تصفیه به سراسر بدن منتقل شود.
پیدایش DVT یا آمبولی در پا، در انتقال خون اختلال ایجاد می کند و به درد و تورم عضو منجر شود. از طرف دیگر ممکن است این لختهها حرکت کرده و به وریدهای بالاتر و دستگاههای حیاتی مثل ریه، مغز، قلب و غیره بروند و عارضههای بدتری درست کنند.
علت ایجاد آمبولی چیست؟
چندین عامل هستند که میتوانند بر روی روند جریان خون در وریدهای عمیق تاثیرگذار باشند و خطر احتمال تشکیل لختههای خون را افزایش دهند. برخی از این عوامل عبارتند از:
- بالا رفتن سن
- سابقه شخصی و یا خانوادگی در ابتلا به DVT یا آمبولی ریه
- ابتلا به انواع خاصی از سرطانهای بدخیم
- ابتلا به بیماری وریدی همچون رگهای واریسی
- سیگار کشیدن
- مصرف قرصهای ضدبارداری یا هورمون تراپی
- بارداری
- داشتن اضافه وزن یا چاقی مفرط
- ارثی بودن اختلال لخته خون
شکستگی استخوان لگن و یا ساق پا و یا انجام عملهای جراحی بزرگ بر روی مفاصل ران، زانو یا قسمتهای پایینی ساق پا میتواند بر روی عملکردی طبیعی جریان خون تاثیر گذاشته و منجر به تشکیل لخته خون شود. در این شرایط ارتوپدی، سه عامل اصلی در تشکیل لختههای خون در رگها نقش دارند. این سه عامل عبارتند از: کند شدن جریان خون ، افزایش انعقاد خون و آسیبدیدگی رگها.
ضعیف بودن جریان خون در رگها
دیواره رگها صاف و هموار است و این کمک میکند تا خون آزادانه در داخل رگها جریان یابد و با عوامل طبیعی (ضد انعقاد کننده خون) موجود در خون که باعث جلوگیری از لخته شدن سلولهای خون میشود، مخلوط شود. خونی که آزادانه در داخل رگ جریان ندارد و با ضد انعقاد کنندهها مخلوط نمیشود احتمالاً دچار لختگی خواهد شد. به همین دلیل تحت نظر گرفتن علائم DVT در افرادی که به علت بیماری در بستر هستند و یا از اسپلینت یا گچ استفاده میکنند و تحرکی ندارند یا افرادی که قادر به حرکتکردن به مدتهای طولانی نیستند بسیار مهم است.
انعقاد شدید خون
خون در اطراف موادی که متعلق به رگ نیست دچار غلظت و یا همان انعقاد میشود. گاهی ممکن است که در حین عمل جراحی موادی مانند بقایای بافت، کلاژن یا چربی وارد سیستم خون شده و منجر به انعقاد خون گردد. علاوه بر این، در حین تعویض کامل مفصل ران، تغییر شکل مجدد و روند آمادهسازی استخوان برای دریافت پروتز ممکن است باعث شود بدن مواد شیمیایی به نام آنتی ژنها را وارد سیستم خون کند. حضور این آنتی ژنها نیز میتوانند سبب تحریک خون و تشکیل لخته شود.
آسیبدیدگی دیوارههای رگ
در طول عمل جراحی، پزشک برای دسترسی به قسمت مد نظر باید بافتهای نرم مانند رباطها ، عضلات و تاندونها را جمع کند. در برخی موارد این کار ممکن است موادی را بطور طبیعی آزاد کند که باعث لخته شدن خون شود.
علائم آمبولی در پا
قرمزی پا
تغییر رنگ خفیف در پوست ناحیه لخته خون (آمبولی) یکی از نخستین نشانه های ایجاد لخته خون در پا است. در صورت مشاهده وصله های قرمز رنگ پوست در پاهای خود، باید این مساله را با پزشک متخصص واریس در میان بگذارید.
تورم پا
تورم دردناک ممکن است در محل آمبولی شکل بگیرد، مخصوصا اگر لخته در ناحیه قوزک یا ساق پا باشد. این نوع تورم ناشی از آمبولی (لخته خون) به روش های درمانی مانند استفاده از کمپرس های گرم یا سرد واکنشی نشان نمی دهد.
افزایش ضربان قلب
با بزرگ شدن اندازه لخته خون ، بدن تلاش خود را برای از بین بردن لخته بیشتر می کند که نتیجه آن افزایش ضربان قلب است. افزایش ضربان قلب می تواند موجب نشانه های روانی از جمله اضطراب و هراس شود.
تب
یک لخته خون، به ویژه اگر جدا شده و وارد جریان خون شده باشد(آمبولی)، ممکن است موجب تب خفیف شود. افزون بر افزایش دمای بدن، نشانه های تب شامل تعریق یا لرز، سردرد مداوم، ضعف بدن، کم آبی بدن، و کاهش اشتها می شوند.
در موارد شدید، تب می تواند موجب شکل گیری نشانه هایی از جمله تحریک پذیری و اختلالات خلق و خو، گیجی، تشنج، یا حتی توهم شود. این نشانه ها اغلب زمانی رخ می دهند که دمای هسته بدن در دامنه بسیار بالا، بین 39.4 و 41.1 درجه سلسیوس باشد.
حساسیت به لمس
گاهی پوست اطراف محل آمبولی، حتی اگر در اعماق پا باشد، ممکن است نسبت به لمس حساس شود، بدون این که نشانه ای از کبودی روی سطح پوست باشد. همچنین، سیاهرگ های زیر سطح پوست در ناحیه تحت تاثیر قرار گرفته ممکن است قابل مشاهده شوند، اگرچه این شرایط تا زمانی که لخته خون به اندازه نسبتا بزرگی نرسیده باشد، رخ نمی دهد.
توجه داشته باشید که حساسیت به لمس ممکن است در هر دو پا شکل بگیرد، حتی اگر یکی از آنها تحت تاثیر آمبولی قرار گرفته باشد. این ممکن است به دلیل استفاده بیشتر از پای قویتر به طور ناخودآگاه باشد، که به نوبه خود فشار عضلانی و مفصلی را تحریک می کند که درد و حساسیت به لمس را در پی دارد.
درمان
آزمونهاي تشخيصي ميتوانند شامل ونوگرافي (راديوگرافي وريدها)، سونوگرافي و پلتيسموگرافي (ميزان خوني را كه از اندام عبور ميكند، اندازه ميگيرد) باشند.
اگر لختهها كوچك، محدود به ساق بوده و بيمار توانايي حركت داشته باشد، درماني لازم نيست. لختهها غالباً خود به خود رها ميشوند.
براي اكثر بيماران بستري شدن به خاطر تزريق ضد انعقادها و مشاهده عوارض لازم است. در بيماران خاص، اقدام به جراحي براي كار گذاشتن يك دستگاه غربال (چتر) در وريد اجوف تحتاني (وريد اصلي كه به ريهها وارد ميشود) براي به دام انداختن لختهها قبل از رسيدن به ريهها می شود.
زمانی که برای یک فرد تشخیص آمبولی داده می شود باید درمان ضد انعقاد شروع شود و دارویی به نام هپارین تجویز می شود که به صورت تزریقی بوده، اما داروی وارفارین نیز اغلب در دوره درمان و بعد از آن نیز تجویز خواهد شد. از جوراب های آنتی آمبولی نیز برای درمان آمبولی در پا و پیشگیری از لخته شدن خون بهره گرفته می شود.
در بیماران با درمان وارفارین نیاز به انجام آزمایش خون و اندازه گیری سطح INR خون دارند که با توجه به سطح INR دوز وارفارین توسط پزشک معالج تنظیم می شود. باید سه ماه اول درمان ضد انعقاد، INR خون چک شود.
عوارض لخته شدن خون چیست؟
آمبولی ریه
آمبولی ریه لخته خونی است که آزاد شده و در داخل رگها جریان پیدا میکند. آمبولی ریه ممکن است درست پس از تشکیل لخته خون اتفاق بیفتد یا گاهی هم ممکن است روزها بعد آن رخ دهد. اگر لخته خون به ریهها برسد در این صورت میتواند جریان خون به ریهها و قلب را مسدود کند. آمبولی ریوی یک شرایط اورژانسی جدی است و میتواند منجر به مرگ فرد شود.
سندرم پس از ترومبوتیک
برخی از افرادی که مبتلا به دی وی تی هستند علائم طولانی مدت در نرمی ساق پای آنها ایجاد میشود که بدان سندرم پس از ترومبوتیک گفته میشود. سندرم پس از ترومبوتیک زمانی ایجاد میشود که آسیبدیدگی رگ منجر به فشار خون وریدی و یا فشاری بالاتر از حد فشار خون طبیعی در رگها شود. این افزایش فشار خون میتواند به دریچههایی کنترل کننده جریان خون در داخل رگها آسیب برساند. این امر باعث میشود خون در آن قسمت از بدن جمع شود و حتی بعضاً باعث اختلال پایدار گردد. ممکن است بیماران مبتلا به سندرم پس از ترومبوتیک علائمی مانند درد، تورم، تغییرات پوستی و زخمهای پا را تجربه کنند که میتواند به شدت شرایط زندگی آنها را تحت تأثیر قرار دهد.
معاینه پزشکی آمبولی
اگر پزشک احتمال دهد که فرد دچار DVT شده است در اینصورت برای اطمینان بیشتر انجام آزمایشهای تشخیصی را تجویز میکند. برخی از راههای تشخیص آمبولی عبارتند از:
سونوگرافی دوبلکس
سونوگرافی دوبلکس شایعترین آزمایش برای تشخیص DVT است. در سونوگرافی دقیقاً مانند فناوری مورد استفاده برای بررسی سلامت جنین از امواج صوتی با فرکانس بالا که از بدن منعکس میشوند، استفاده میشود. به کمک سونوگرافی تصویری از رگهای خونی تهیه میشود. سونوگرافی دوبلکس ترکیبی از فناوری سونوگرافی سنتی با تکنولوژی داپلر است که از طریق جریان خون در داخل بدن تصویر رنگی تولید میکند.
استفاده از سونوگرافی هم غیرتهاجمی و هم بدون درد است. میتوان بصورت مستمر از سونوگرافی استفاده کرد چرا که در آن از تابش پرتو استفاده نمیشود. اگر چنانچه که لخته خون ندارید در این صورت استفاده از سونوگرافی دوبلکس میتواند در نشان دادن سایر علل بروز علائم شما بسیار مفید باشد. (سمت چپ) در سونوگرافی، متخصص مربوطه یک پروب غیرتهاجمی بنام مبدل بر روی ساق پای بیمار قرار میدهد. (سمت راست) این مبدل تصاویر را به دستگاه سونوگرافی و صفحة آن ارسال میکند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا MRI
MRI تصاویر مقطعی و دقیقی از ساختارهای داخل بدن از جمله رگهای خونی و وریدها را تولید میکند. آزمایش ام آر آی بدون درد و غیرتهاجمی است. اگرچه به ندرت از ام آر آی استفاده میشود اما گاهی ممکن است که بعضی از پزشکان از آن برای یافتن لختههای خون در لگن و قسمت ران استفاده کنند. MRI این امکان را برای پزشک فراهم میکند تا بطور همزمان هر دو پا را مشاهده کند. با این حال، نمیتوان از آن برای بیماران دارای دستگاههای خاص ایمپلنت شده مانند ضربانساز استفاده کرد.
ونوگرافی
در ونوگرافی ، پزشک یک محلول کنتراست (یا رنگ) را به ورید موجود در قسمت بالای پا تزریق می کند. این محلول با خون مخلوط شده و در سراسر رگها جریان مییابد. سپس به کمک عکسبرداری با اشعه ایکس از پای آسیب دیده میتوان پی برد که آیا رگهای ساق پا و ران دچار انسداد شدهاند یا نه.
از آنجا که ونوگرافی یک روش تهاجمی است و برای استفاده از آن به تابش نیاز است لذا به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد.
درمان آمبولی یا لخته خون در ساق پا
از آنجا که ممکن است DVT ناشی از شکستگی یا جراحی بزرگ باشد لذا پس از تشخیص آن، بسیاری از بیماران در بیمارستان بستری میشوند. اهداف درمان DVT عبارتند از:
- پیشگیری از بزرگ شدن لخته خون
- پیشگیری از شکسته شدن لخته خون و حرکت کردن ان به سمت ریهها و احتمال بروز آمبولی ریوی
- به حداقل رساندن احتمال تشکیل لختههای خون دیگر
- به حداقل رساندن بروز سایر عوارض جانبی ناشی از لخته خون
غالبا درمان DVT غیرتهاجمی است.
شیوههای درمانی غیرجراحی
استفاده از ضد انعقادکنندهها
درمان غیر جراحی معمولاً شامل مصرف داروهای ضد انعقاد خون یا داروهای رقیق کننده خون است که از لخته شدن بیشتر جلوگیری کرده و به برطرف شدن لختههای موجود کمک می کنند. بلافاصله پس از تشخیص لخته با تجویز پزشک مصرف داروهای ضد انعقاد شروع میشود.
اگر دوز مصرفی داروهای ضد انعقاد خیلی زیاد باشد ممکن است باعث ایجاد خونریزی شود بنابراین مصرف آنها چه در موارد بستری در بیمارستان و چه در منزل باید حتما تحت نظر پزشک باشد. باتوجه به داروهایی که مصرف میکنید ممکن است که پزشک انجام آزمایشهای مکرر خون را برای شما تجویز کند تا بداند که چه مدت طول میکشد تا خون شما دچار لختگی شود. از همین رو حتما اطمینان حاصل کنید که دوز مصرفی دارو در خون شما بقدری باشد که از لخته شدن خون جلوگیری کند و از طرفی هم آنقدر زیاد نباشد که باعث خونریزی بیش از حد شود.
متداولترین داروهای ضد انعقاد کننده مورد استفاده در درمان DVT، مصرف مهار کنندههای هپارین، وارفارین (کوادامین) و فاکتور Xa هستند. گاهی در بعضی موارد ممکن است از هپارین با وزن مولکولی کم استفاده شود. هپارین با وزن مولکولی کم نوعی ضد انعقادکننده خون است که از هپارین غیر فراکشنه استاندارد تولید میشود.
- هپارین: معمولا روند درمانی دی وی تی با هپارین یا هپارین با وزن مولکولی کم شروع میشود. یکی از تفاوتهای بین این دو این است که هپارین استاندارد بصورت داخل وریدی (تزریق به رگ) استفاده میشود اما هپارین با وزن مولکولی کم بصورت تزریق زیر پوستی مصرف میشود. هپارین با وزن مولکولی کم دارای عمری کوتاه است و ظرف مدت ۱۲ ساعت پس از تزریق از بدن خارج میشود. دوز مصرفی آن به وزن فرد بستگی دارد. معمولا دوز مصرفی هپارین با وزن کم مولکولی برای بیشتر بزرگسالان یکسان است اما میزان دوز هپارین استاندارد مدام بر مبنای تغییرات لخته خون متغییر است.
از آنجا که هپارین با وزن مولکولی کم به یک خط داخل وریدی یا نظارت بر دوز نیاز ندارد از همین رو میتوان آن را به صورت سرپایی انجام داد. در این شرایط تزریق یا توسط یک پرستار یا خود بیماران انجام میگیرد.
- وارفارین: معمولابه مدت ۳ تا ۶ ماه پس از درمان با هپارین (یا هپارین با وزن مولکولی کم) از وارفارین که به صورت خوراکی است نیز استفاده میشود. حداقل ۳۶ ساعت طول میکشد تا اثر وارفارین شروع شود و ۴ تا ۵ روز زمان لازم است تا به حداکثر کارآیی خود برسد به همین دلیل در همان مراحل اولیه درمان استفاده از هپارین و وارفارین تجویز میشود. تا زمانی که وارفارین شروع به کار کند هپارین از بیمار از لخته شدن خون در بدن بیمار محافظت میکند.
- مهارکنندههای فاکتور Xa: این مهارکنندهها از نوع داروهای جدید ضد انعقادکننده خون هستند که بصورت خوراکی مصرف میشوند و تاثیر آنها در برخی از بیماران همچون اثربخشی وارفارین است. از آنجایی که در مصرف آنها به انجام آزمایشهای مستمر خون و یا تغییرات مداوم در میزان دوز مصرفی نیاز نیست لذا روز به روز تجویز آنها بیشتر میشود. تمامی داروهای ضد انعقاد کننده خون مزایا و عوارضی به همراه دارند بنابراین پزشک حتما در خصوص این که کدام دارو بهترین اثربخشی و کارآیی را در مورد وضعیت شما دارد با شما گفتگو خواهد کرد.
نظارت و سونوگرافی سریال
بسته به عوامل خطر فردی بیمار ممکن است که پزشک بجای استفاده از داروهای ضد انعقادی از اسکنهای سونوگرافی سریال دوبلکس استفاده کند و قسمتی از آمبولی زیر زانو و یا ساق پا را بصورت مجزا از سایر نقاط بدن تحت نظارت و کنترل قرار دهد. همچنین پزشک درمورد اینکه کدام نوع روش درمانی مناسب حال شماست با شما گفتگو خواهد کرد.
ترومبولیتیک
در بعضی موارد ممکن است که پزشک استفاده از ترومبولیتیک را به بیمار توصیه کند. این داروهای حل کننده لختة خون از طریق یک کاتتر مستقیماً به لخته خون تزریق میشوند و تنها در مواردی مورد استفاده قرار می گیرند که احتمال ابتلا به آمبولی ریه بسیار بالایی باشد.
عمل جراحی
اگر داروهای ضد انعقادی مانع از افزایش اندازه لخته خون شما نشوند یا اگر بنا به وجود بیماری امکان استفاده از داروهای ضد انعقادی وجود نداشته باشد در این صورت ممکن است که پزشک به بیمار توصیه کند که تحت عمل جراحی قرار بگیرد تا از این طریق بتواند وسیلهی کوچکی به نام فیلتر وناکاوا را به داخل رگ اصلی متصل به قلب وارد کند. این فیلتر بدین منظور طراحی شده است تا قبل از این که لختههای خونی در حال حرکت از طریق خون به ریههای بیمار برسند و باعث آمبولی ریه شوند به دام بیفتند.
پیشگیری از آمبولی
چنانچه فرد تحت عمل جراحی ارتوپدی قرار گیرد در این صورت در ۲ تا ۱۰ روز پس از جراحی و مدت زمان ترخیص از بیمارستان خطر ابتلا به DVT بسیار زیاد است. حتی تا ۳ ماه پس از جراحی نیز فرد در معرض خطر ابتلا به دی وی تی قرار دارد.
اقداماتي كه پزشك به منظور جلوگيري از ابتلا به DVT انجام ميدهد، طب پيشگيري یا استحفاظی ناميده ميشود. وی از چندین اقدامات پیشگیرانه بصورت ترکیبی استفاده میکند. به عنوان مثال، اگر مفصل زانو یا ران بیمار به طور کامل تعویض شده باشد در این صورت ممکن است که پزشک حرکات و تمرینات اولیه، استفاده از جورابهای فشردهکننده و داروهایی رقیق کننده خون را تجویز کند و از این طریق احتمال تشکیل لخته خون در بدن را کاهش دهد.
تمرینات اولیه و فیزیوتراپی
اکثر بیماران در کمترین زمان ممکن پس از عمل جراحی شروع به پیاده روی یا انجام سایر تمرینات و ورزشهای مربوط به پا میکنند. انجام حرکات سادهی بالا بردن پا بصورت دراز کشیده به افزایش جریان خون در رگها کمک میکند. بعلاوه، فیزیوتراپیست آموزشهای لازم برای بازگرداندن دامنه حرکت مفصل، تقویت قسمت تحتانی بدن و بهبود گردش خون در رگهای عمیق را به شما میدهد. اگر چنانچه درد پس از عمل جراحی امکان تحرک را برای شما دشوار میکند شاید بتوان از طریق مصرف داروهای مسکن تجویزی بتوانید راحتتر حرکت کنید.
در برخی موارد، پزشک شما ممکن است از ابزاری استفاده کند که به هنگام دراز کشیدن به آرامی زانوی بیمار را حرکت میدهد. به این دستگاه، دستگاه حرکت پسیو مداوم (CPM) گفته میشود. برخی از پزشکان معتقدند این وسیله از طریق بالا بردن پا به کاهش تورم آن کمک میکند و با حرکت دادن عضلات پا جریان گردش خون در آن را بهبود میبخشد.
ابزارهای کمپرسی
جورابهای الاستیک پزشکی در قسمت مچ پا تنگ و محکم هستند اما در قسمتهای بالایی ساق گشاد هستند. فشاری که این نوع جورابها به پا وارد میکنند از طریق جلوگیری از جمع شدن خون در رگها به گردش بهتر آن کمک میکند.
علاوه بر این، گاهی ممکن است که پزشک به بیمار توصیه کند که پس از عمل جراحی از دستگاه فشردهسازی پنوماتیکی که بصورت خارجی بر روی بدن اعمال میشود استفاده کند. این وسیله که مانند پوتین پوشیده میشود فشارهای ضربانی را به روی ساق پا وارد میکند. این فشار مشابه فشارهایی است که هنگام راه رفتن تجربه میکنید. دستگاههای کمپرسی نه تنها جریان خون وریدی را بهبود میبخشد بلکه باعث تحریک شدن توانایی بدن را در پیشگیری از لخته شدن خون نیز میشوند.
داروهای ضد انعقادی
از داروهای ضد انعقادی یا رقیق کننده خون برای جلوگیری از بزرگ شدن لخته شدن خون و ایجاد لختههای خون جدید استفاده میشود. اگر چنانچه فرد تحت عمل جراحی تعویض مفصل قرار گرفته باشد در این صورت یک روز پس از جراحی بایستی از داروهای ضد انعقاد خون استفاده کرد و مصرف آن را در بیمارستان و خانه نیز ادامه داد. مدت زمان مصرف دارو بسته به نوع عمل جراحی و همچنین سایر عوامل خطر بستگی دارد.
سایر اقدامات ضروری
اگر شما قبلا در قسمتهای تحتانی بدن دچار آسیبدیدگی ترومایی شدهاید در این صورت ممکن است که تحت اقدامات پیشگیری کننده بیشتری قرار بگیرید. اگر چنانچه قادر به استفاده از داروهای ضد انعقادی نیستید در این صورت ممکن است که پزشک یک فیلتر وناکاوا را در رگ اصلی که به قلب شما راه دارد، تعبیه کند. این کار به منظور پیشگیری از رسیدن DVT احتمالی به قلب و ریههای شما و ایجاد آمبولی ریوی انجام میشود.