درمان کوتاهی پا

همه ما ماجرای مردی را شنیده‌ایم که به نصیحت فردی دانا گوش کرد و با گذاشتن جسمی در یک لنگه از کفشش دو مفصل ران را هم‌تراز کرد و از درد آزار دهنده کمر و پشت بدن رهایی یافت. بعید نیست که این داستان در مورد ما نیز صدق کند، چرا که کوتاه بودن یک پا نسبت به دیگری یکی از عارضه‌های متداول است.

برخی بیماران از نامساوی بودن دو پای خود آگاهی ندارند و چون اقدامی برای رفع آن نمی‌کنند به مشکلات زانو، لگن، پشت و گردن دچار می‌شوند. کوتاه بودن یک پا نسبت به پای دیگر دلایل متعددی دارد؛ بعضی موارد دائمی یا آناتومیک یا تشریحی و شماری قابل برگشت یا عملکردی هستند.

تفاوت دائمی گاهی پی‌آمد رشد نابرابر پاها در کودکی یا وارد شدن ضربه و آسیب در گذشته، برای مثال شکستگی است. در صورت دائمی بودن تغییر، متفاوت بودن طول دو پا به عدم تعادل تمام مفصل‌ها از جمله لگن و ستون فقرات می‌ انجامد و باید با کفی‌های مخصوص (ارتز) اصلاح شود تا طول دو پا تاحد امکان یکسان شود.

عدم اصلاح کوتاهی پا تنش عضلانی، فرسایش مفصل، درد پا، کمر و پشت بدن و علائم دیگر را در پی خواهد داشت. کایروپراکتیک پس از اصلاح طول پا توانایی حرکتی و هم‌تراز بودن مفصل‌ها را مجدداً برقرار می‌سازد و به کمک تمرین‌ها و حرکت‌های اصلاحی می‌توان عضله‌های اطراف مفصل‌هایی مانند گردن و ستون فقرات را متعادل و تقویت کرد.

کوتاهی پا معمولاً ناشی از عدم هم‌راستایی و نظم نامناسب بین استخوان‌های لگن و ستون فقرات یا کشیدگی و رگ به رگ شدن مکرر است. برای درمان این نوع کوتاهی پا، روش‌هایی مانند کایروپراکتیک (درمان دستی) و تمرینات اصلاحی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر کشیدگی و آسیب‌دیدگی مکرر عامل اصلی کوتاه شدن پا باشد، بیمار باید عادت‌هایی که به آسیب‌دیدگی منجر می‌شوند را نیز تغییر دهد.

علائم و نشانه های کوتاهی پا

علائم کوتاهی پا معمولاً بر تمام بدن، از کف پا تا دندان و نحوه روی هم آمدن دندان‌ها در زمان جویدن، اثر می‌گذارد. افرادی که یک پای‌شان از دیگری کوتاه‌ تر است معمولاً این نقص را به شیوه‌ای مانند تغییر در الگوی راه رفتن یا ایستادن جبران می‌کنند و در نتیجه‌ی اهمال در درمان با مشکلات دیگری رو به‌ رو می‌شوند. برای مثال بیمار برای جبران این نقص به سمت پای کوتاه‌ خم می‌شود تا کف پا در زمان ثابت ایستادن زمین را لمس کند؛ این نوع ایستادن فشار مضاعفی را به پشت بدن و لگن تحمیل می‌کند و به درد کمر و لگن دامن می‌زند. علائم دیگر عبارت‌اند از:

1. درد هر دو زانو
2. سیاتیک یا التهاب عصب‌های پا و کمر
3. تعادل ضعیف در زمان راه رفتن و دویدن
4. درد مچ و کف پا
5. خستگی مزمن

علت ها و دلایل کوتاهی پا

در ابتدا به بررسی رایج‌ترین علل کوتاهی پا می‌پردازیم. سه دلیل باعث کوتاهی پا می شود: دلایل مادرزادی، مشکلات رشد، دلایل اکتسابی

دلایل مادرزادی: این دلایل که البته چندان متداول نیستند، عبارت‌اند از:

• شکل‌گیری نامناسب مفصل ران
• پاچنبری
• شکل‌گیری نامناسب عضله‌ها و رباط‌های پایین پا

مشکلات رشد: این دلایل در دوران کودکی نمود می‌یابد:

• شکل‌گیری نامناسب حفره مفصل ران
• مشکلات گوی مفصل ران
• رشد نکردن یکی از استخوان‌های بلند پایین‌تنه
• صافی کف پای یک‌طرفه

دلایل اکتسابی:

• شکستن استخوان‌های بلند پاها
• عفونت استخوانی که فرایند رشد طبیعی را مختل سازد.
• فلج عضلانی ناشی از عفونت‌هایی مانند تروما یا ضربه دیدن یا فلج اطفال
• آرتریت یا التهاب مفصل‌هایی مانند مفصل ران یک سمت از بدن در صورتی که باعث باقی ماندن مفصل در موقعیتی غیرطبیعی شود.

دلایل دیگری نیز برای کوتاهی پا وجود دارد که هر یک باید در نهایت دقت تشخیص داده شود تا راهکار درمانی رضایت‌بخش و موفقیت‌آمیزی به دست آید.

تشخیص

• سابقه پزشکی: آگاهی از نحوه شروع علائم به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی کمک می‌کند تا تعیین کند که آیا سطح مفصل‌های ران با بروز علائم مرتبط است یا خیر. تشدید علائم در زمان ایستادن یا راه رفتن بیانگر این نکته است که سطح پاها عارضه را برمی‌انگیزد.
• معاینه. معاینه مهم‌ترین مرحله فرایند تشخیص است. متخصص سطح استخوان‌های مفصل ران و تأثیرگذاری آن بر شکل ستون فقرات، به ویژه در ناحیه مهره‌های کمری، را بررسی می‌کند.
• پرتونگاری (اشعه ایکس): این روش تصویربرداری ارتباط بین طول پاها در سطح مفصل‌های ران، سطح استخوان‌های مفصل ران و سطح استخوان خاجی، یعنی پایه اصلی ستون فقرات، را با وضوح بیشتری مشخص می‌سازد. همچنین اثرات دراز مدت این عارضه بر ستون فقرات نیز به کمک این تصاویر تعیین می‌شود. متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با توجه به یافته‌های حاصل از این عکس‌ها با دقت بیشتری تشخیص می‌دهد که آیا کوتاهی و متمایل بودن به یک سمت باید اصلاح شود یا این که صرفاً باید ثابت نگه داشته شود.
• آزمایش بلند کردن پاشنه: برای تعیین اینکه آیا استفاده از همسطح کردن استخوان خاجی مفید است یا خیر، می‌توان از آزمایش‌های مختلف استفاده کرد. یکی از روش‌های ساده‌تر برای این منظور، قرار دادن کفی بلندکننده درون کفش است. اندازه این بلندکننده باید با دقت اندازه‌گیری شود تا بتواند بیشترین فایده را داشته باشد. برای اندازه‌گیری دقیق، استفاده از تصاویر پرتونگاری می‌تواند مفید باشد، به ویژه در شناسایی تغییرات ناچیز در ستون فقرات.

راه ها و روش های درمان

• نخستین و مؤثرترین اقدام  برای درمان کوتاهی پا تعیین اثر هم‌سطح کردن پایه ستون فقرات یا همان استخوان خاجی است. اصلاح کردن تمام موارد کوتاهی پا ضرورت ندارد. رفع نقص کوتاهی پا می‌تواند منجر به تشدید انحراف ستون فقرات شود و در عوض بهبود مشکل آن را وخیم‌تر سازد. اما چنانچه اصلاح نقص الزامی باشد، میزان آن باید تعیین شود. متخصص طب فیزیکی و توانبخشی به موازات پیشرفت برنامه درمانی سعی می‌کند تا مقدار جسم بلند کننده را به کمترین حجم ممکن برساند.
• یاری کردن بدن در کمک به خود: متخصص طب فیزیکی و توانبخشی پیش از تجویز بالا برنده پاشنه یا ارتزها و کفی‌های طبی سفارشی لگن را اصلاح می‌کند تا بدن را به بهره‌گیری از توانایی‌های ترمیم کننده طبیعی خود تحریک کند. استخوان‌بندی انسان از طریق لگن و با انحراف ملایم آن به جبران این نقص می‌پردازد، به این شیوه که سطح استخوان سه گوش میانی لگن، موسوم به استخوان خاجی، را تغییر می‌دهد. کوتاهی تا حد یک اینچ به این شیوه اصلاح می‌شود. تأثیر این اصلاح طبیعی اندازه‌گیری می‌شود، سپس ارتفاع بالابرنده جدید تعیین می‌شود. بیمار باید تا نوبت مراجعه بعدی برای اصلاح حالت اندامی از این بالابرنده به طور مرتب استفاده کند. در مراجعه بعدی مجدداً ارتفاع جدید تعیین می‌شود و با تکرار این کار، ارتفاع بالابرنده تا حدی کاهش می‌یابد که بیشترین تأثیرگذاری را داشته باشد و در نهایت لزومی به استفاده از آن نخواهد بود.

متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با توجه به تشخیص انجام شده و درمان پیشنهادی استفاده از بالابرنده پاشنه یا ثابت نگه دارنده ستون فقرات و لگن، برای مثال کفی طبی سفارشی را توصیه می‌کند تا پایداری و تعادل اندامی لگن در زمان ایستادن، راه رفتن یا دویدن حاصل شود. این متخصص ثابت نگه دارنده را متناسب با شرایط بیمار و بر مبنای عامل‌های گوناگونی مانند سبک زندگی، سلامت عمومی، سن، وزن، جنسیت و… انتخاب می‌کند. از آنجایی که اکثر افراد روزانه دست‌کم دو نوع کفش رسمی و راحتی به پا می‌کنند، متخصص دو جفت کفی را متناسب با شرایط تجویز می‌کند. اگر از کوتاهی پا رنج می‌برید، حتماً از پزشک بپرسید که آیا استفاده از ثابت نگه دارنده ستون فقرات / لگن مفید خواهد بود یا خیر.

دو روش دیگری که جهت درمان کوتاهی پا استفاده میشود بلند کردن اسخوان کوتاه و کوتاه کردن استخوان بلند تر است.

برخی از سوالات رایج:

آیا با نگاه کردن در آینه یا در صورت لنگیدن در زمان راه رفتن کوتاهی پا مشخص می‌شود؟

کوتاهی پا همیشه به این سادگی قابل تشخیص نیست. اگرچه بسیاری از موارد کوتاهی پا کاملاً مشخص و با چشم قابل تشخیص است، تفاوت طول کمتر از 25 میلی‌متر (در حدود یک اینچ) را معمولاً نمی‌توان با چشم تشخیص داد. در واقع برخی بیماران سال‌ها طول می‌کشد تا متوجه شوند که یک پایشان اندکی کوتاه‌تر از پای دیگر است.

چه میزان تفاوت طول دو پا به سلامتی آسیب می‌زند؟

بر اساس بسیاری از پژوهش‌های پزشکی، کوتاهی حتی چند میلی‌متری پا نیز تأثیر نامطلوبی را بر کمر یا مفصل ران به جا می‌گذارد و عامل افزایش فشار در پاها به شمار می‌رود.

چطور می‌توان نامساوی بودن طول دو پا را تشخیص داد؟

به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه کنید تا وی به کمک ابزار مخصوص طول پاها را اندازه بگیرد و در صورت کوتاهی پا، عملکردی یا تشریحی بودن آن را تشخیص دهد. چنانچه فرد به عارضه کوتاهی پا مبتلا باشد و این نقص بر پایداری اندامی وی تأثیر گذاشته باشد، پزشک برنامه درمانی مناسب را پیشنهاد خواهد کرد.