سندرم پای بی قرار (RLS) که با نام بیماری ویلیس اکبوم نیز شناخته می‌شود باعث احساس ناراحتی در پاها شده و باعث حرکت غیر ارادی آن‌ها می‌شود. علائم این عارضه معمولاً به هنگام عصر و غروب بروز کرده و بیشترین شدت را به هنگام شب و زمانی که فرد به حالت خوابیده یا نشسته در حال استراحت است خواهد داشت. همچنین زمانی که فرد برای مدت‌زمان طولانی به‌صورتبی‌تحرک نشسته باشد (مثل زمانی که در حال سفر با هواپیما بوده و یا در حال تماشای یک فیلم است) علائم این عارضه بروز پیدا می‌کنند. از آن جایی که علائم عارضه به هنگام شب تشدید می‌شوند، خوابیدن در این حالت مشکل بوده و در صورتی که فرد از خواب بیدار شود قادر به ادامه‌ی خواب خود نخواهد بود. حرکت دادن پاها و یا راه رفتن معمولاً باعث تسکین علائم عارضه شده ولی زمانی که این حرکت را متوقف کنید علائم عارضه باز می‌گردند. سندرم پای بی قرار به‌عنوان یک اختلال خواب طبقه‌بندی می‌شود چراکه علائم آن با خوابیدن و استراحت کردن تحریک می‌شوند. این عارضه همچنین به‌عنوان یک عارضه‌ی حرکتی نیز شناخته می‌شود چراکه افراد برای رفع علائم آن باید پاهای خود را حرکت دهند. البته بهترین طبقه‌بندی برای این عارضه، اختلالات عصبی حسی است که علائم آن در خود مغز ایجاد می‌شوند.
پزشکان ما در کلینیک امید ابتدا برای تشخیص علت سندرم پای بی قرار معاینات دقیق پزشکی بر روی بیمار انجام می‌دهند زیرا ممکن است این بیماری ناشی از سایر بیماری‌ها مانند مشکلات کلیوی یا دیابت باشد در این صورت برای درمان پای بی قرار باید ریشه مشکل را درمان کرد. پس از بررسی نتیجه معاینات، پزشکان ما با رویکردی پلکانی درمان را آغاز می‌کنند. یکی از روش‌های مفید برای درمان پای بی قرار فیزیوتراپی و ورزش درمان است. با توجه به اینکه فیزیوتراپ‌های کلینیک ما بهترین فیزیوتراپیست ها هستند می‌توانند شما را در درمان این مشکل به خوبی یاری کنند.
برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت در کلینیک امید میتوانید با شماره تلفن‌های02188801800 و 09107803155 تماس حاصل فرمایید.
سندرم پای بی قرار چه مشکلاتی را به وجود می‌آورد؟
سندرم پای بی قرار یکی از اختلالاتی است که می‌تواند منجر به خستگی زیاد و خواب‌آلودگی به هنگام روز شده و بر روی روحیات، تمرکز، عملکرد و روابط اجتماعی فرد تا حد زیادی تأثیرگذار باشد. اکثر افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار از عدم تمرکز، اختلالات حافظه و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه شکایت می‌کنند. عدم درمان سندرم پای بی قرار شدید تا متوسط می‌تواند منجر به کاهش 20 درصدی عملکرد کاری شده و همچنین در ایجاد افسردگی و اضطراب نیز نقش دارد. این عارضه همچنین می‌تواند سفر کردن را با دشواری مواجه کند.
چه عواملی باعث ایجاد سندرم پای بی قرار می‌شوند؟
عوامل ژنتیکی
در اکثر موارد، علت بروز سندرم پای بی قرار شناخته شده نیست (سندرم پای بی قرار اولیه). با این حال این سندرم یک منشأ ژنتیکی دارد که در برخی از خانواده‌ها یافت می‌شود. علائم عارضه در این خانواده‌ها قبل از سن 40 سالگی بروز پیدا می‌کنند. امروزه برخی از ژن‌های خاص به بروز سندرم پای بی قرار نسبت داده شده‌اند. شواهد نشان می‌دهند که سطح پایین آهن در مغز نیز ممکن است مسئول بروز سندرم پای بی قرار باشد.
گانگلیون های قاعده‌ای
شواهد نشان می‌دهند که سندرم پای بی قرار به دلیل اختلال در عملکرد بخشی از مغز بروز می‌کند که مسئول کنترل حرکات بوده و از ماده‌ی دوپامین استفاده می‌کند (گانگلیون های قاعده‌ای). دوپامین برای فعالیت‌های عضلانی روان و صحیح موردنیاز است. اختلال در این بخش از مغز معمولاً منجر به حرکات غیر ارادی خواهد شد. افراد مبتلا به بیماری پارکینسون (اختلال دیگر مربوط به مسیر مصرف دوپامین توسط گانگلیون های قاعده‌ای) در خطر بیشتری برای ابتلا به RLS قرار دارند.
عوامل دیگر
به نظر می‌رسد که سندرم پای بی قرار با عوامل زیر نیز مرتبط است:
- بیماری‌های شدید کلیوی و همودیالیز
- کمبود آهن
- برخی از داروها که می‌توانند علائم سندرم پای بی قرار را تشدید کنند مثل داروهای ضد تهوع (شامل پروکلرپرازین یا متوکلوپرامید)، داروهای روان درمانی (شامل هالوپریدول و یا مشتقات فنوتیازین)، داروهای ضدافسردگی که سروتونین را افزایش می‌دهند (شامل فلوکستین یا سرترالین) و برخی از داروهای سرماخوردگی و آلرژی که حاوی آنتی هیستامین‌های قدیمی هستند (شامل دیفن هیدرامین).
- استفاده از الکل، نیکوتین و کافئین
- بارداری مخصوصاً در سه ماهه‌ی سوم. در اکثر موارد علائم عارضه در طی 4 هفته پس از زایمان از بین خواهند رفت.
- نوروپاتی (آسیب عصبی)
فقدان خواب و دیگر مشکلات مربوط به خواب مثل آپنه ی تنفسی نیز می‌توانند علائم این عارضه را در برخی از افراد فعال یا تشدید کنند. کاهش و یا رفع کامل این عوامل می‌تواند علائم عارضه را از بین ببرد.
علائم و نشانه‌های شایع این عارضه چیست؟
افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار به طور غیر ارادی حرکت می‌کنند که همراه با نوعی احساس عجیب در پاهاست که با حس‌های عادی در افراد غیر مبتلا متفاوت است. توصیف حس این افراد معمولاً دشوار است ولی به‌صورت ضربان دار، کِشنده، خارش و مورمور توصیف می‌شود. این علائم کمتر در دست‌ها دیده شده و به طور نادر در سینه و سر احساس می‌شوند. با وجود اینکه این علائم ممکن است تنها در یک سمت از بدن بروز پیدا کنند، در اکثر موارد در هر دو طرف بدن دیده می‌شوند. همچنین ممکن است درد از یک طرف بدن به طرف دیگر منتقل شود. این علائم ممکن است از نظر شدت بی ناراحت کننده تا آزار دهنده تا دردناک متفاوت باشند.
از آن جایی که حرکت دادن پاها (و یا دیگر مناطق درگیر شده‌ی بدن) ناراحتی را رفع می‌کند، افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار معمولاً در حال حرکت دادن پاهای خود هستند تا از بروز درد جلوگیری کنند. این افراد ممکن است مدام در حال راه رفتن در اتاق باشند، پاهای خود را به هنگام نشستن حرکت دهند و به طور مداوم حالت خوابیدن خود را تغییر دهند.
یکی از شاخصه‌های اصلی سندرم پای بی قرار، تشدید علائم آن به هنگام شب بوده و برای مدت‌زمان کوتاهی در اول صبح، علائم این عارضه از بین خواهند رفت که فرد می‌تواند در این زمان به خوبی بخوابد. برخی از افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار در خوابیدن مشکل داشته و نمی‌توانند بخوابند. همچنین در صورتی که خواب این افراد کم شود نیز علائم عارضه تشدید خواهند شد.
علائم سندرم پای بی قرار ممکن است از نظر شدت و دفعات بروز در هر روز و در افراد مختلف، متفاوت باشند. در موارد نسبتاً شدید، علائم تنها یک یا دو بار در هفته بروز کرده ولی خواب فرد را تا حد قابل‌توجهی دچار اختلال کرده و همچنین در فعالیت‌های روزانه‌ی او نیز اختلال ایجاد می‌کنند. در موارد شدید سندرم پای بی قرار، علائم عارضه بیش از دو بار در هفته بروز کرده و خواب فرد را تا حد زجر آوری مختل کرده و همچنین او را در انجام فعالیت‌های روزانه ناتوان می‌کنند.
افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار بعضاً به‌صورت ناگهانی بهبود پیدا می‌کنند – بهبودی ناگهانی به مدت چند هفته تا چند ماه که پس از آن علائم عارضه دوباره باز می‌گردند – که این اتفاق معمولاً در مراحل اولیه‌ی عارضه مشاهده می‌شود. با این حال، علائم این سندرم به طور کلی با گذشت زمان تشدید می‌شوند.
افرادی که علاوه بر سندرم پای بی قرار به عارضه‌های مرتبط دیگری نیز مبتلا هستند، علائم شدیدتری را با سرعت بیشتری بروز می‌دهند. برعکس، افرادی که سندرم پای بی قرار در آن‌ها به هیچ یک از عارضه‌های دیگر بدن مربوط نیست، علائم این سندرم را با سرعت کمتری بروز می‌دهند مخصوصاً اگر شروع این بیماری در آن‌ها در سنین پایین‌تری باشد. ممکن است قبل از بروز منظم علائم عارضه، سال‌ها زمان ببرد.
سندرم پای بی قرار چگونه تشخیص داده می‌شود؟
از آن جایی که هیچ آزمایش خاصی برای سندرم پای بی قرار وجود ندارد، این عارضه با معاینه‌ی فیزیکی توسط پزشک تشخیص داده می‌شود. پنج شاخصه‌ی اصلی برای تشخیص این عارضه عبارت‌اند از:
- نیاز شدید و خسته کننده برای حرکت داده پاها که معمولاً همراه با حس ناراحتی در این منطقه می‌باشد.
- نیاز به حرکت داده پاها با استراحت کردن و عدم فعالیت شدیدتر می‌شود.
- نیاز به حرکت داده پاها با انجام حرکات به‌صورت جزئی و موقتی و یا به‌صورت کامل از بین می‌رود.
- نیاز برای حرکت دادن پاها به هنگام غروب شروع شده و یا تشدید می‌شود.
- چهار شاخصه‌ی گفته شده در بالا به دلیل هیچ عارضه‌ی پزشکی دیگری نیستند.
پزشک تا حد زیادی بر روی توصیفات بیمار از علائم، محرک‌ها و عوامل رفع کننده‌ی علائم و همچنین وجود و یا عدم وجود علائم در طول روز تمرکز می‌کند. معاینه‌ی فیزیکی و عصبی به همراه اطلاعات ارائه شده توسط خود بیمار و سوابق پزشکی وی و همچنین لیستی از داروهایی که بیمار مصرف می‌کند می‌توانند برای تشخیص عارضه کمک کنند.
تشخیص سندرم پای بی قرار در کودکان ممکن است بسیار دشوار باشد چراکه توصیف این عارضه برای کودکان بسیار دشوار است و آن‌ها نمی‌توانند در مورد زمان بروز علائم و پایداری آن‌ها اطلاعاتی را به پزشک بدهند. سندرم پای بی قرار در کودکان ممکن است بعضاً با “درد رشد” و یا اختلال کمبود توجه اشتباه گرفته شود.
سندرم پای بی قرار چگونه درمان می‌شود؟
سندرم پای بی قرار را می‌توان با مراقبت و رفع علائم آن درمان کرد. حرکت دادن اندام‌های درگیر شده می‌تواند علائم این عارضه را به طور موقتی تسکین دهد. بعضاً می‌توان این سندرم را با پیدا کردن و درمان عارضه‌های پزشکی مربوطه مثل نوروپاتی محیطی، دیابت یا کم خونی فقر آهن درمان کرد. گزینه‌های درمانی برای این عارضه عبارت‌اند از:
تغییر در سبک زندگی
برخی از تغییرات در سبک زندگی و برخی از فعالیت‌ها در افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار خفیف تا متوسط، می‌توانند علائم عارضه را تا حدی تسکین دهند. بدین منظور می‌توان از محصولات حاوی کافئین مثل شکلات و نوشیدنی‌های کافئین دار مثل قهوه، چای و نوشیدنی‌های گازدار و همچنین از تنباکو پرهیز کرده و یک الگوی خواب منظم را در پیش گرفت و برای ورزش ملایم و منظم برنامه‌ریزی کرد. همچنین میتوانید پاهای خود را ماساژ داده، حمام آب گرم رفته و یا از کمپرس‌های سرد و گرم استفاده کنید. تمرینات کششی و هوازی با شدت متوسط نیز می‌توانند علائم این عارضه را از بین ببرند.
آهن
برای افرادی که غلظت فریتین و ترانسفرین در خون آن‌ها کمتر از حالت عادی است، یک دوره مصرف مکمل‌های آهن به‌عنوان اولین اقدام درمانی توصیه می‌شود. مکمل‌های آهن را می‌توان بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک تهیه کرد. یکی از عوارض جانبی این داروها، ناراحتی‌های معده است که می‌توان با استفاده از یک نوع دیگر مکمل، از آن ممانعت کرد. از آن جایی که آهن از طریق روده به خوبی جذب بدن نمی‌شود، مقادیر اضافی آن ایجاد یبوست کرده که می‌توان این مشکل را با استفاده از یک داروی ملین مثل پلی اتیلن گلیکول رفع کرد. در برخی از افراد، استفاده از مکمل آهن، سطح آهن در بدن را افزایش نخواهد داد. ممکن است لازم باشد تا این افراد آهن را به‌صورت تزریق وریدی دریافت کنند تا سطح آهن در بدن آن‌ها افزایش یافته و علائم عارضه از بین بروند.
داروهای ضد تشنج
امروزه داروهای ضد تشنج در حال تبدیل به اولین گزینه‌ی تجویز شده برای بیماران مبتلا به سندرم پای بی قرار می‌باشند. داروی گاباپنتین اناکاربیل برای درمان سندرم پای بی قرار متوسط تا شدید مورد تأیید قرار گرفته است. به نظر می‌رسد که این دارو به اندازه‌ی درمان دوپامینرژیک مؤثر واقع شده است و تا به امروز گزارشی مبنی بر تشدید علائم عارضه در اثر مصرف این دارو گزارش نشده است. ممکن است برای رفع علائم این سندرم، داروهای دیگری نیز تجویز شوند.
دیگر داروهای ضد تشنج مثل نوع استاندارد گاباپنتین و پرگابالین می‌توانند دردهای عصبی و ناراحتی‌های حسی مثل احساس مورمور را رفع کنند. سرگیجه، خستگی مفرط و خواب‌آلودگی نیز در میان عوارض جانبی این داروها به چشم می‌خورند. مطالعات اخیر نشان داده‌اند که پرگابالین به اندازه‌ی داروی دوپامینرژیک پرامیپکسول کارایی داشته و درنتیجه نشان دهنده‌ی کارایی برابر این دو کلاس دارویی می‌باشند.
عوامل دوپامینرژیک
این داروها که اثر دوپامین را تشدید می‌کنند، به طور وسیع برای درمان پارکینسون به کار گرفته می‌شوند. زمانی که این داروها به هنگام شب مصرف شوند می‌توانند علائم سندرم پای بی قرار را از بین ببرند. داروهای روپیرینول، پرامیپکسول و روتیگوتین برای درمان سندرم پای بی قرار متوسط تا شدید مورد تأیید قرار گرفته‌اند. این داروها معمولاً به خوبی توسط بدن تحمل می‌شوند ولی می‌توانند منجر به حالت تهوع، سرگیجه و یا دیگر عوارض جانبی کوتاه مدت شوند. لوودوپا به همراه کاربیدوپا می‌تواند در صورت استفاده‌ی متناوب (غیر روزانه) مؤثر واقع شود.
مخدرها
داروهایی مثل متادون، کدئین، هیدروکودون و یا اکسی کودون بعضاً به منظور درمان علائم شدید سندرم پای بی قرار تجویز می‌شوند که پاسخ مناسبی به داروهای دیگر نشان نداده‌اند. عوارض جانبی این داروها عبارت‌اند از یبوست، سرگیجه، حالت تهوع، تشدید آپنه ی تنفسی و خطر اعتیاد به داروها. البته دوزهای بسیار پایین این داروها نیز معمولاً در درمان سندرم پای بی قرار مؤثر هستند.
بنزودیازپاین ها
این داروها می‌توانند به افراد کمک کنند تا بهتر بخوابند. با این حال حتی در صورتی که تنها در شب مصرف شوند، ممکن است این داروها موجب مقداری خواب‌آلودگی به هنگام صبح نیز بشوند و مقدار انرژی را کاهش داده و تمرکز را تحت تأثیر قرار دهند. بنزودیازپاین ها ازجمله کلونازپام و لورازپام معمولاً برای درمان اضطراب، گرفتگی‌های عضلانی و بی خوابی تجویز می‌شوند. از آن جایی که این داروها ممکن است در برخی از موارد منجر به آپنه ی تنفسی شده و یا آن را تشدید کنند، افراد مبتلا به این عارضه نباید این داروها را مصرف کنند. این داروها به دلیل داشتن عوارض جانبی، به‌عنوان آخرین گزینه‌ی درمانی در نظر گرفته می‌شوند.
فیزیوتراپی و ورزش‌درمانی
فیزیوتراپیست ها با طراحی یک برنامه‌ی ورزشی مناسب که بتوان به طور روزانه آن را دنبال کرد، به افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار کمک می‌کنند. اگرچه انجام ورزش‌درمانی نیاز به مشورت پزشک متخصص دارد اما در ادامه بعضی از ورزش‌های پایه برای درمان سندرم پای بی قرار بیان شده است. لطفاً قبل از انجام این ورزش‌ها با پزشک معالج خود مشورت کنید.
کشیدن ساق پا
- دست‌های خود را کشیده و کف دست‌ها را بر روی یک دیوار قرار دهید در حالی که آرنج‌های شما تقریباً صاف هستند.
- زانوی راست خود را کمی خم کنید و پای چپ خود را یک تا دو قدم عقب ببرید و پاشنه و کف پا را بر روی زمین قرار دهید. این موقعیت را به مدت 20 تا 30 ثانیه حفظ کنید.
- سپس زانوی چپ خود را در حالی که کف پا را بر روی زمین نگه داشته‌اید خم کنید. برای کشش بیشتر، پای خود را مقداری عقب‌تر ببرید.
- این تمرین را با پای دیگر خود تکرار کنید.
کشیدن جلوی ران
- برای تعادل در جلوی یک دیوار بایستید و مچ یکی از پاهای خود را از عقب به طرف بالا بکشید. در این حین پای دیگر شما باید صاف باشد.
- این موقعیت را به مدت 20 تا 30 ثانیه حفظ کنید.
- این تمرین را با پای دیگر خود تکرار کنید.
کشیدن عضله‌ی فلکسور ران
- پشت یک صندلی را برای تعادل بیشتر به دیوار تکیه داده و رو به صندلی بایستید.
- پای چپ خود را بالا کشیده و در حالی که زانوی خود را خم کرده‌اید آن را بر روی صندلی قرار دهید. (همچنین میتوانید پای خود را بر روی یک پله قرار داده و برای حفظ تعادل، نرده‌های کنار راه پله را بگیرید)
- تا حد امکان ستون فقرات خود را در حالت عادی نگه داشته و استخوان لگن را به آرامی به طرف جلو فشار دهید تا جایی که در جلوی ران پای راست خود احساس کشیدگی کنید. لگن شما تنها مقدار کمی به طرف جلو حرکت خواهد کرد.
- این موقعیت را به مدت 20 تا 30 ثانیه حفظ کنید.
- این تمرین را با پای دیگر خود تکرار کنید.
