تيك عصبی، يكي از شايع‌ترين مشكلات رواني است كه به گفته كارشناسان دلايل شيوع آن چندان مشخص نيست، ولي تخمين زده ميشود بين ۵ تا ۲۵ درصد كودكان در سنين مدرسه نيز نوعي از اختلال تيك را تجربه مي كنند.تيكها حركات غيرطبيعي ناگهاني، مكرر، سريع و هماهنگي هستند كه معمولاً به راحتي قابل تقليد هستند.حركات به صورتي مشابه مكرراً رخ مي‌‌دهند و بيمار قادر است به صورتي ارادي براي مدتي كوتاه آنها را مهار كند، اما اين امر ممكن است سبب اضطراب بيمار شود.تيكها در نتيجه فشار رواني تشديد مي‌شوند و حين فعاليت‌هاي ارادي و تمركز فكري كاهش يافته و در خواب از بين مي‌روند. پس می‌توان نتیجه گرفت که تیکیا پرش ناگهانی، سریع، غیرارادی، متناوب و تکراری یک عضله، مشکلی با ریشه‌های عصبی است. البته تیک ممکن است در یک یا چند دسته از عضلات یا یک عضو بدن ظاهر شود.بعضی، این نوع تیک‌ها را با گازگرفتن لب‌ها، کشیدن انگشتان یا حرکات غیرارادی دست‌ها، شانه‌ها یا پاها بروز می‌دهند، حتی در برخی موارد حرکاتی غیرارادی در چهره یک فرد اتفاق می‌افتد که برای دیگران خنده‌دار است، بدون آن که بدانند واکنش آنها، به تداوم این تیک‌های عصبی در شخص منجر می‌شود.
از چه زمانی تیک‌ها شروع خواهد شد؟
تیک‌ها به طور کلی از دوره کودکی یا نوجوانی نمایان می‌شود و ممکن است حالت رفت و برگشتی داشته باشد، به این معنی که برای مدتی کاملا برطرف می‌شود و دیگر خبری از آنها نیست و دوباره بر اثر اضطراب و عوامل موثر دیگر مانند هیجانات شدید می‌تواند اتفاق بیفتد یا تشدید شود. معمولا چهار تا پنج مورد تیک در هر ده هزار نفر مشاهده می‌شود که شروع اکثر این تیک‌ها نیز در سنین پایین‌تر از هجده سالگی است.تیک‌هایی که به شکل علائم حرکتی خودش را نشان می‌دهد، معمولا زودتر ـ حدود هفت سالگی ـ بروز می‌کند و تیک‌های صوتی کمی دیرتر اتفاق می‌افتد.
علل ایجاد تیک‌های عصبی
وقتی کسی دچار تیک می‌شود و با این مشکل روبه‌روست، به عللی که باعث بروز این مشکل شده، فکر می‌کند، اما در این میان معمولا بیماری‌های جسمی نادیده گرفته می‌شود و هیچ‌کس تصور نمی‌کند مشکلات فیزیکی هم می‌تواند در ایجاد این تیک‌ها موثر باشد. در صورتی که علاوه بر زمینه ژنتیکی که در بروز این بیماری موثر است، برخی بیماری‌های جسمی مانند درگیری ارگان‌های خاصی در مغز هم می‌تواند در ایجاد تیک نقش داشته باشد. علاوه بر این، استفاده از مواد خاصی مانند محرک‌ها و آمفتامین‌ها هم در این زمینه موثر است.البته گاهی با انجام دادن فعالیت‌های خاص فیزیکی یا روانی و هنگامی که حواس فرد خیلی به تیک نیست، تعداد یا شدت این حرکات هم کاهش می‌یابد.در مقابل، ممکن است تیک‌ها به دلیل خستگی، هیجان، اضطراب یا گاهی هم بر اثر تماس با گرما افزایش پیدا کند. همچنین زمانی که بیماران تلاش می‌کنند تیک‌ها را کنترل کرده و آنها را کاهش دهند، معمولا نتیجه معکوس می‌گیرند و شدت یا تعداد تیک‌ها بیشتر می‌شود.حتی گاهی در خواب هم ممکن است این تیک‌ها باقی بماند و ادامه پیدا کند.
عوامل موثر در تیک
وراثت: در اختلال تیک, ژن نقش بسیار مهمی دارد. افرادی که دچار تیک هستند معمولا یکی از اعضای خانواده آنها دچار تیک است. همچنین تیک در دو قلوهای یک تخمکی زیاد دیده می شود.
استرس و اضطراب: یکی از علل بسیار موثر در بوجود آمدن تیک, استرس و اضطراب بیش از اندازه است. افرادی که مشاغل پر استرس دارند یا در خانواده های متشنج – خانواده هایی که در آنها دعوا و مشاجره بین والدین و دیگر اعضای خانواده زیاد است – زندگی می کنند, احتمال اینکه دچار تیک شوند زیاد است. همچنین مشخص شده است که رفتارهای تیکی در زمان فشارهای عصبی افزایش می یابد.
تقسيم‌بندي تیک
تيكها را مي‌توان بر اساس ساده يا متعدد بودن، گذرا و مزمن بودن به ۴ گروه تقسيم كرد:
تيك‌هاي ساده گذرا
در كودكي بسيار شايع‌اند و معمولاً پس از يك سال (اغلب طيّ چند هفته) خودبه‌خود بهبود مي‌يابند و عمدتاً نياز به درمان ندارند. تيك‌هاي حركتي معمول كه اغلب در حدود ۳ و نيم سالگي شروع مي‌شوند، به كودكان كمك مي‌كنند تا انرژي عصبي را آزاد كنند. ۷۵ درصد از كودكان، اين نوع تيك را در عرض ۶ ماه پشت سر مي‌گذارند.اگر كودك شما گرفتار تيك شد، بهترين راه، ناديده گرفتن آن است. هيچ‌گاه او را سرزنش نكرده و يا تنبيه نكنيد. شما مي‌توانيد براي جلوگيري از تبديل شدن اين عمل به يك عادت، با تمرين كردن روش‌هاي پيشگيرانه، به كودكان‌تان كمك كنيد، ولي تيك‌هاي گذرا نبايد در برنامه كامل ترك عادت مورد توجه قرار گيرند.
تيك‌هاي مزمن
اگر تيك بيش از ۱۲ ماه ادامه يابد، تيك مزمن محسوب ميشود. تيك‌هاي مزمن پايدار هستند و معمولاً انقباض ماهيچه در آنها بيش از حد و بسيار شديد است. اين تيكها مشخصاً به صورت حمله‌هاي دوره‌اي هستند و غالباً شدت آنها ماه به ماه، روز به روز يا حتّي ساعت به ساعت تغيير مي‌كند. در حقيقت، رفتار تيكي ممكن است براي هفته‌ها يا ماه‌ها كاملاً محو، اما دوباره ظاهر شود.ممكن است در هر سنّي پديدار شوند، اما اغلب در كودكي شروع مي‌شوند. درمان در اكثر موارد لازم نيست. بايد به بيمار توضيح داد كه اين اختلال اهميتي ندارد.
تيك‌هاي ساده يا متعدد مداوم
معمولاً از كودكي يا نوجواني و قبل از ۱۵ سالگي آغاز ميشود. در بسياري از موارد تيك‌هاي موردي روي مي‌دهد، اما بهبود كامل در خاتمه نوجواني رخ مي‌دهد.
سندرم تيك‌هاي حركتي و صوتي متعدد مزمن
اين سندرم به نام پزشك فرانسوي‌اي كه نخستين‌بار اين بيماري را توصيف كرد، “سندرم ژيل دولا توره” ناميده ميشود.اين اختلال معمولاً همراه با تحريك‌پذيري و وسواس است كه ميتواند موجب رانده شدن فرد از اجتماع شود و اين واكنش‌هاي اجتماعي منفي ميتواند فرد را به افسردگي دچار كند و حتّي در بعضي مواقع او را به سوي خودكشي نيز سوق دهد.تيك‌هاي توره درصورت عدم درمان مي‌توانند به حالتي مزمن در فرد تبديل شوند.در اين افراد حركات لب و دهان‌شان به گونه‌اي هست كه انگار حرف‌هاي ركيك به زبان مي‌آورند، در صورتي كه اين طور نيست.بجز تيك‌هاي گذرا در ساير تيك‌هاي عصبي احتمال بازگشت وجود داردتوصيه مناسب به والدين و اطرافيان كودك مبتلا به تيك اين است كه توجهي به تيكها نداشته باشند، زيرا تمركز روي تيك، باعث تشديد آن ميشود.اكثر تيك‌هايي كه تازه آغاز شده‌اند، مسير محدود و گذرايي دارند و به سمت اختلال جدي‌تري پيش نمي‌روند و حداكثر طيّ دوره‌هاي استرس‌آور عود مي‌كنند. معدودي از تيكها بيشتر از يك سال طول مي‌كشند.تيك در آقايان سه برابر بيشتر از خانم‌ها است و تيك‌هاي مزمن بيشتر بين سنين ۶ تا ۱۲ سالگي ديده مي‌شوند.
تیک های عصبی درمان می‌شوند یا نه؟
کسی که دچار این مشکل می‌شود، باید تا پایان عمر با آن زندگی کند یا راه‌حلی برای بهبود تیک وجود دارد؟.معمولا هدف از درمان تیک، قطع کامل آن نیست، چون چنین شرایطی ممکن است عملی نباشد. بنابراین هدف این است که با وجود چنین حرکات و تیک‌هایی، فرد زندگی و عملکرد نرمالی داشته و زندگی‌اش مختل نشود.علاوه بر دارو درمانی برای بهبود تیک‌ها، روان درمانی نیز بسیار مهم و قابل توجه است.به لحاظ این که رفتارهای تیکی غالباً با فشار روانی تشدید می شوند، مواردی را در زندگی کودک تان جست وجو کنید که ممکن است منشأ ناراحتی یا نگرانی او باشند. مثلاً ببینید آیا او تلاش می کند که از تکالیف مدرسه و درس ها عقب نمانند؟ آیا انتظارات ورزشی او بالاست؟برای کاهش تنش های احتمالی کودک و ایجاد آرامش و اطمینان در او، تا آنجا که ممکن است موقعیت های فشارزا را از بین ببرید و با او مهربان باشید. تعداد تیک ها اغلب با کاهش فشار روانی، تقلیل می یابند.
از سری مطالب پزشکی عمومی و غیر تخصصی سایت (اطلاعات عمومی و غیر تخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت واطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)
منابع:
بیتوته، تبیان ،باشگاه خبرنگاران جوان ،پارسیانه ، گهر، دکتر سلام